Κάστρα της Ελλάδας και η ιστορία τους...

Όλα τα κάστρα τα 'δα κι όλα τα ’δειρα
βρ’ αμάν αμάν αμάν κι όλα τα ’δειρα
κι όλα τα ’δει- τα ’δειρα, Φραγκοπούλα και Pωμιά.
Σαν της Ωριάς το κάστρο, κάστρο δεν είδα Φράγκα με τα ρεπαντιά
να ’χει ασημένιες πόρτες κι αργυρά κλειδιά, Φραγκοπούλα και Pωμιά.
Tούρκοι το πολεμούσαν χρόνους δώδεκα,
χρόνους μήνες δεκατρείς, συ το νου μου τον κρατείς.
Mα ’νας κοντός Tουρκάκος και γενίτσαρος,
τουρκεμένος χριστιανός,
το μαξιλάρι εζώστη και γκαστρώθηκε,
στο κάστρο φανερώθηκε.
Στην πόρτα πάει και στέκει και παρακαλεί, συ το νου μου τον κρατείς.
Aνοίξτε μου της δόλιας και της ορφανής, Φραγκοπούλα μου να ζεις.
Γιατ’ είμαι γκαστρωμένη και στο μήνα μου
που να ’χετε το κρίμα μου.
Kι ώσπου ν’ ανοίξ’ η πόρτα, χίλιοι εμπήκανε,
χίλιοι, χίλιοι εμπήκανε, το κάστρο το πατήσανε. 
Δημοτικό τραγούδι

Στην χώρα μας υπάρχουν πάνω από 600 κάστρα, άλλα είναι μεγάλα, άλλα μικρά, άλλα αρχαία, άλλα ντυμένα με θρύλους κι άλλα ντυμένα με βαριά ιστορία... Ιδού μερικά, που παρά το πέρασμα του χρόνου διατηρούν ακόμα την ομορφιά τους...Καλή περιήγηση...

 Κάστρο Ιπποτών (Ρόδος)

Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα και πιο καλοδιατηρημένα κάστρα της Ευρώπης. Χτίστηκε το 1309 όταν το νησί πουλήθηκε στους Ιωαννίτες Ιππότες. Το τάγμα του Αγίου Ιωάννη ιδρύθηκε τον 12ο αιώνα στην Ιερουσαλήμ με στόχο τη νοσηλεία και περίθαλψη των προσκυνητών και σταυροφόρων, αλλά πολύ σύντομα μετεξελίχθηκε σε μάχιμη στρατιωτική μονάδα που απέκτησε μεγάλες εκτάσεις γης. Όταν οπισθοχώρησε από την Ιερουσαλήμ και αργότερα από την Κύπρο, το τάγμα ίδρυσε την έδρα του στη Ρόδο και απέκτησε ηγετικό ρόλο στην Ανατολική Μεσόγειο. Στη διάρκεια της παραμονής των Ιπποτών στη Ρόδο, οι οχυρώσεις επεκτάθηκαν, εκσυγχρονίσθηκαν και ενισχύθηκαν. Ένα νοσοκομείο, ένα παλάτι, αρκετές εκκλησίες ήταν ορισμένα από τα πολλά δημόσια κτίρια που αναγέρθηκαν την εποχή αυτή. Τα κτίρια αυτά αποτελούν αξιοσημείωτα παραδείγματα Γοτθικής κι Αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής. Τα πανίσχυρα τείχη της πόλης αντιστάθηκαν και στη πολιορκία του Μωάμεθ Β' του Πορθητή, το 1480, που κατέληξε στην ήττα της υπέρτερης αριθμητικά τουρκικής δύναμης. Το 1522, ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής κατόρθωσε, μετά από εξαντλητική για τον πληθυσμό πολιορκία, να συνθηκολογήσει με τους Ιππότες. Το τάγμα υποχρεώθηκε να παραδώσει την πόλη στους Τούρκους και να αποσυρθεί στη Μάλτα, αφήνοντας πίσω πλήθος μνημείων, ανεξίτηλα ίχνη της παρουσίας του στο νησί. Τα όρια του κάστρου ορίζονται από τα τείχη του, που με τη σειρά τους οριοθετούν την τάφρο που το περιζώνει. Πετρόχτιστες γέφυρες ενώνουν τη σύγχρονη πόλη με το κάστρο οδηγώντας προς την παλιά μεσαιωνική πόλη που είναι κτισμένη στο εσωτερικό του. Εκτός από αυτές τις γέφυρες, υπήρχε παλαιότερα ένας ακόμα τρόπος πρόσβασης στο εσωτερικό του κάστρου, μέσω υπόγειων στοών, στις οποίες μπορούσε κανείς να εισέλθει διαμέσου ορισμένων ανοιγμάτων της τάφρου που διατηρούνται μέχρι και σήμερα. Στις μέρες μας ελάχιστες στοές έχουν παραμείνει βατές και οι πιο πολλές έχουν πια καταρρεύσει ή μπαζωθεί. Η ηλικία των περισσοτέρων απ’ αυτές ανάγεται στην εποχή κατασκευής του κάστρου από τους Ιωαννίτες Ιππότες, στις αρχές του 14ου αιώνα μ.Χ.

Κάστρο Βόνιτσας
Είναι ένα από τα μεγαλύτερα και καλύτερα διατηρημένα της δυτικής Ελλάδας. Αποτελείται από τρία διαζώματα, το ακρόκαστρο και έχει σχήμα ωοειδές. Το μεγαλύτερο μέρος των οχυρωματικών του έργων και κτισμάτων σχεδιάστηκε από Ενετούς μηχανικούς στις αρχές του 13ου αιώνα, κυρίως πάνω στα παλιά, βυζαντινά, ερειπωμένα τείχη. Στη συνέχεια διευρύνθηκε όπως δείχνουν τα σχέδια µε τις αλλεπάλληλες φάσεις που βρίσκονται στο Κρατικό αρχείο της Βενετίας και μετατράπηκε σε ένα πανίσχυρο φρουριακό συγκρότημα, απόρθητο από ξηρά και θάλασσα. Για τους Ενετούς τα φρούρια της Βόνιτσας και της Ναυπάκτου αποτελούσαν στρατηγικά σημεία, που εξυπηρετούσαν την οικονομική και στρατιωτική πολιτική τους στο Ιόνιο.

Κάστρο Μονεμβασιάς
Το όνομα «Μονεμβασία» προέρχεται από τις λέξεις «μόνη έμβαση», δηλαδή μοναδική είσοδος. Η πόλη της Μονεμβασιάς ήταν χτισμένη πάνω σ’ ένα βράχο με μοναδική πρόσβαση από τη στεριά μια στενή λωρίδα γης, από την οποία πήρε και το όνομά της. Ιδρύθηκε στα χρόνια του αυτοκράτορα Μαυρικίου, το 583, όταν οι κάτοικοι των γύρω περιοχών έψαχναν να βρουν καταφύγιο από τις επιδρομές των Αβάρων και των Σλάβων.

Κάστρο Μεθώνης
Αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά οχυρωματικά σύνολα του ελληνικού χώρου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα καστροπολιτείας καταλαμβάνει όλη την έκταση στα ΝΔ παράλια της Πελοποννήσου, μ’ ένα εξαιρετικό φυσικό λιμάνι, το οποίο κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους αποτελούσε σταθμό στο δρόμο των προσκυνητών για τους Αγίους Τόπους και των εμπορικών πλοίων από τη Δύση στην Ανατολή. Η περίοδος ακμής του τοποθετείται στην περίοδο της Α' Ενετοκρατίας (13ος-15ος αιώνας).

Κάστρο Καβάλας
Το κάστρο που βλέπουμε σήμερα, μήκους 65 μέτρων και πλάτους που κυμαίνεται από 17-60 μέτρα, είναι κατασκευή του 15ου αιώνα (1425). Ο εξωτερικός περίβολος του ενισχύεται από δύο τετράγωνους πύργους τοποθετημένους στις βόρειες γωνίες, έναν πολυγωνικό στο μέσο της ανατολικής πλευράς και έναν προμαχώνα στη ΝΑ γωνία. Στο νότιο τμήμα του κάστρου υπήρχαν δεξαμενές νερού, αποθήκες πυρομαχικών και τροφίμων, όπως και κτίσματα για τη φρουρά. Κατά την Επανάσταση του 1821, η αποθήκη πυρομαχικών που διασώζεται στις μέρες μας, χρησιμοποιείτο σαν φυλακή για τους αγωνιστές της Επανάστασης. Επικοινωνία με τον εξωτερικό περίβολο του κάστρου υπάρχει μέσα από δύο πύλες. Η μία είναι αχρηστευμένη, ενώ η άλλη που βρίσκεται απέναντί της είναι η κύρια είσοδος του κάστρου. Το κάστρο σήμερα χρησιμοποιείται για διάφορες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις και μαζί με τις καμάρες αποτελούν το σήμα κατατεθέν της Καβάλας.

Κάστρο Πλαταμώνα
Είναι κάστρο-πόλη της μεσοβυζαντινής περιόδου (10ος μ.Χ αιώνας), χτισμένο ΝΑ του Ολύμπου, σε θέση στρατηγική που ελέγχει τον δρόμο Μακεδονίας - Θεσσαλίας - Νότιας Ελλάδας. Ο Πύργος του, που δεσπόζει πάνω στην εθνικό οδό, είναι ένα επιβλητικό μεσαιωνικό φρούριο. Χτίστηκε από τον Ρολάνδο Πίσκια, που το κατέκτησε με προτροπή του Βονιφάτιου του Μομφερατικού. Ανασκαφή του 1995 εντόπισε ίχνη ελληνιστικού τείχους (4ος αιώνας) που επιβεβαιώνουν τις απόψεις ότι εδώ υπήρχε η αρχαία πόλη Ηράκλειο, «πρώτη πόλις Μακεδονίας...» μετά τα Τέμπη, σύμφωνα με πηγή του 360 π.Χ. Το βυζαντινό τείχος συντηρήθηκε από τους Φράγκους μετά το 1204 και τους Βυζαντινούς τον 14ο αιώνα. Το φρούριο ήταν το βασικότερο στήριγμα του δεσποτάτου του Πλαταμώνα. Αργότερα το καταλαμβάνουν οι Τούρκοι, που το επισκευάζουν, αλλά εξακολουθεί να κατοικείται από Χριστιανούς. Στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο (1941) βομβαρδίζεται από τα γερμανικά στρατεύματα. Σημαντικά ευρήματα αποτελούν οι βυζαντινοί ναοί του 10ου-11ου και 18ου αιώνα, τα σπίτια 10ου αιώνα, το τμήμα ελληνιστικού τείχους και η πύλη στο τείχος του ακροπυργίου.

Μπούρτζι
Είναι ένα μικρό νησί μπροστά στο λιμάνι του Ναυπλίου καλυμμένο πλήρως από ένα παλιό ενετικό κάστρο, στο οποίο οφείλει και το όνομά του. Το κάστρο αναγέρθηκε από τους Ενετούς μετά την αποχώρηση του Μαχμούτ Πασά το 1473, εφοδιάζοντάς το με νεώτερα πυροβόλα. Το 1502 μεταβάλλοντας οι Ενετοί με οχυρώσεις τη ΝΔ πλευρά της Ακροναυπλίας σε προμαχώνα με επάλξεις, τον συνέδεσαν με τεχνητό βραχίονα από ογκόλιθους στον οποίο και πρόσδεναν αλυσίδα που έφθανε μέχρι το «Μπούρτζι» για τη προφύλαξη του λιμανιού και της πόλης. Εξ ου και το όνομα «Λιμένας της Αλύσου». Μετά τη συνθήκη του Κάρλοβιτς (1698) οι Ενετοί ανήγειραν στο νησάκι ισχυρό πύργο και προμαχώνες με πυροβόλα δημιουργώντας έτσι το γνωστό κάστρο που δεσπόζει σήμερα στην είσοδο του λιμανιού του Ναυπλίου. Κατά την Ελληνική επανάσταση του 1821 το Μπούρτζι καταλήφθηκε το 1822 από 50 οπλοφόρους και 150 πυροβολητές των οποίων ηγούνταν οι Άστιγξ, Άνερμαν, Χάνεκ και Δημ. Καλλέργης, υπό την ηγεσία του Γάλλου ταγματάρχη Φ. Γκιουρντέν, που κανονιοβολούσε το Ναύπλιο από το Μπούρτζι και κατάφερε να ματαιώσει τον «λαθραίο» επισιτισμό των πολιορκούμενων Τούρκων από αγγλικό πλοίο. Στις αιματηρές ελληνικές εμφύλιες διαμάχες (1823–1833), δύο φορές η τότε κυβέρνηση αναγκάσθηκε να καταφύγει στο Μπούρτζι για την ασφάλειά της, στις 25 Μαΐου του 1824 και στις 2 Ιουλίου του 1827. Μετά την έλευση του βασιλιά Γεωργίου Α' και με εντολή του, το 1865, το Μπούρτζι αφοπλίστηκε κι έγινε τόπος διαμονής του δημίου της γκιλοτίνας.

Ο Κούλες
Στην είσοδο του λιμανιού του Ηρακλείου Κρήτης, εκεί που τελειώνει ο δυτικός μώλος, δεσπόζει ένα επιβλητικό κάστρο. Κατά την Ενετοκρατία ήταν γνωστό με τα ονόματα Rocca a Mare ή Castello a Mare ή Castello, δηλαδή κάστρο στη θάλασσα. Επικράτησε τελικά να ονομάζεται Κούλες, όνομα που προέρχεται από την τουρκική ονομασία Su Kulesi. Θεμελιώθηκε την 3η δεκαετία του 16ου αιώνα (1523-1540) πάνω σε ένα μικρό βράχο, όπου παλαιότερα υπήρχε ένας ψηλός στρογγυλός πύργος με επάλξεις. Επειδή ο βράχος ήταν αρκετά μικρός, οι Ενετοί αναγκάστηκαν να τον συμπληρώσουν με αποθέσεις μεγάλων ποσοτήτων βράχων και ογκόλιθων, που μετέφεραν κυρίως από το νησάκι Ντία και την περιοχή Φρασκιών. Συνήθως γέμιζαν με πέτρες παλαιά άχρηστα πλοία και τα βύθιζαν μαζί με το φορτίο τους στη βόρεια και δυτική πλευρά του βράχου για να αυξηθεί η επιφάνειά του και να δημιουργηθεί κυματοθραύστης. Το κάστρο έχει τη μορφή ενός τετράπλευρου με ένα έντονο προβαλλόμενο τμήμα, σε σχήμα ημικυκλίου στη ΒΑ πλευρά. Το πάχος των εξωτερικών τοιχωμάτων στη στάθμη του ισογείου από τις 3 πλευρές φτάνει τα 8,70 μ., ενώ από τη μια πλευρά 6,96 μ. Οι εσωτερικοί διαχωριστικοί τοίχοι έχουν πάχος από 1,36 έως 3 μ. Η οροφή του ισογείου διαμορφώνεται με ένα σύστημα θόλων, στους οποίους ανοίγονται μεγάλες οπές εξαερισμού και φωτισμού, που κατέληγαν στο δώμα. Η είσοδος του κάστρου ανοίγεται στη δυτική πλευρά. Εκεί κατέληγε ο δυτικός μώλος που ξεκινούσε από την Πύλη του μώλου. Η είσοδος ήταν προσεκτικά προστατευμένη: 3 ξύλινες ισχυρές πόρτες υπήρχαν στο θολοσκεπή και ελαφρά κατηφορικό διάδρομο, που οδηγούσε στο εσωτερικό του φρουρίου. Η κύρια δύναμη πυρός του κάστρου είχε συγκεντρωθεί στο ισόγειο. Κανονιοθυρίδες είχαν δημιουργηθεί στα εξωτερικά τοιχώματα. Στο ισόγειο υπήρχαν: μια μεγάλη δεξαμενή νερού, μια φυλακή και διάφοροι αποθηκευτικοί χώροι τροφίμων και πολεμοφοδίων. Στο δώμα του κάστρου οδηγούσαν δυο διαβάσεις που ξεκινούσαν από τον κεντρικό διάδρομο. Εκεί υπήρχε ένα κεκλιμένο επίπεδο από όπου οι Ενετοί ανέβαζαν σέρνοντας τα κανόνια και άλλα εφόδια και ένα κλιμακοστάσιο. Το δώμα είχε διαμορφωθεί σαν μια ευρεία πλατεία στην οποία υπήρχε ένα φαρδύ parapetto. Στο κάστρο λειτουργούσε μύλος και φούρνος, που κάλυπταν τις ανάγκες της φρουράς, καθώς και μια εκκλησία. Υπήρχαν ακόμα χώροι κατάκλισης της φρουράς και κατοικίες των αξιωματικών και του διοικητή του οχυρού. Το κάστρο είναι το πιο φωτογραφημένο σημείο της πόλης και αυτό που πρωτοβλέπει κάποιος, καθώς έρχεται με πλοίο στο λιμάνι του Ηρακλείου.

Κάστρο Χλεμούτσι
Βρίσκεται στην κορυφή ενός λόφου, στην Κυλλήνη και δεσπόζει στην πεδιάδα της Ηλείας. Ιδρύθηκε το 1220-1223 από τον Γοδεφρείδο Α' Βιλεαρδουίνο και ήταν το πιο ισχυρό φρούριο του Πριγκιπάτου της Αχαΐας. Για την κατασκευή του, ο Γοδεφρείδος Β' συγκρούστηκε με τον Καθολικό κλήρο και χρησιμοποίησε τα έσοδά τους για την οικοδόμησή του. Το κάστρο ονομάσθηκε clermont, στα ελληνικά Χλεμούτσι και οι Βενετσιάνοι το είπαν castel tornese, γιατί πίστευαν λανθασμένα ότι ήταν το φράγκικο νομισματοκοπείο των Τορνεσίων. Μετά το θάνατο του ιδρυτού του, το κάστρο γίνεται πεδίο αναταραχών, ως το 1315 που το κατέλαβαν οι Καταλανοί. Ανακαταλαμβάνεται από τους Φράγκους και παραμένει στη κυριαρχία τους, μέχρι τις αρχές του 1400, οπότε περνάει στην κυριαρχία του Παλατινού Κόντε Κεφαλονιάς και Ζακύνθου και Δεσπότη της Ηπείρου Καρόλου Α' Τόκκου. Το 1427, εξαιτίας του γάμου της κόρης του Λεονάρδου Β' Τόκκου, Μαγδαληνής-Θεοδώρας, με τον Κων. Παλαιολόγο, το κάστρο περιέρχεται ειρηνικά στον τελευταίο. Το 1460 το καταλαμβάνουν οι Τούρκοι και οι Ενετοί από το 1687 - 1715, οπότε επανέρχεται στους Τούρκους ως το 1821. Το 1826 υπέστη ζημιές, από βομβαρδισμό του Ιμπραήμ. Το κάστρο διατηρεί τον έντονο φράγκικο χαρακτήρα του, εξαιρετικό δείγμα φρουριακής αρχιτεκτονικής της εποχής της Φραγκοκρατίας.

Κάστρο Μήθυμνας
Βρίσκεται στην κορυφή του πευκόφυτου λόφου του Μολύβου. Θεωρείται ως ένα από τα καλύτερα διατηρημένα κάστρα της Ελλάδας. Πιθανόν κτίστηκε μετά τα μέσα του 13ου αιώνα για προστασία από τους Τούρκους και τους Φράγκους επιδρομείς. Η ακριβής χρονολογία ίδρυσής του δεν είναι γνωστή. Το 1373 ανακαινίσθηκε από τον Φραγκίσκο Α' Γατελούζο. Προσθήκες έγιναν επίσης και κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας (1462-1912). Πρόκειται για ένα καλοφτιαγμένο κάστρο με γερά τείχη, με επιγραφές, οικόσημα και άλλα διακριτικά στοιχεία. Έχει σχήμα ακανόνιστου τραπεζίου με πλευρά περίπου 70 μ. και είναι γενικά σε καλή κατάσταση. Εξαίρετο μνημείο είναι η κεντρική είσοδος κατασκευασμένη από χοντρό ξύλο σκεπασμένο με περίτεχνες πλάκες μεταλλικές. Τα καλοκαίρια πραγματοποιούνται πολιτιστικές και θεατρικές εκδηλώσεις στον εσωτερικό περίβολο του φρουρίου.

Παλαμήδι
Το Παλαμήδι οχυρώθηκε από τους Ενετούς τον 17ο αιώνα. Τα οχυρωματικά έργα άρχισε ο πορθητής Φραγκίσκος Μοροζίνι και τελείωσαν τα τελευταία χρόνια της Β' Ενετοκρατίας (1686–1715 ). Εκτός από τη ντάπια του Αγίου Ανδρέα, που είναι η ψηλότερη, συναντά κανείς άλλες έξη του Φωκίωνα, του Θεμιστοκλή, του Μιλτιάδη, του Επαμεινώνδα, του Λεωνίδα και του Αχιλλέα. Οι πέντε από αυτές συνδέονται μεταξύ τους μ’ έναν αυλόγυρο, που τον λέγανε τείχος του περιβόλου. Στο φρούριο υπάρχει το ιστορικό εκκλησάκι του Αγίου Ανδρέα, κτισμένο από την εποχή των Ενετών. Στο φρουριακό συγκρότημα που έκανε το Παλαμήδι απόρθητο, βλέπουμε τον θυρεό των Ενετών, το «λιοντάρι του Αγίου Μάρκου». Τα κελιά των κάστρων που είχαν φιλοξενήσει κατά τη διάρκεια της αντιβασιλείας τον κατάδικο Κολοκοτρώνη, χρησίμευσαν σαν φυλακές και τόπος εκτέλεσης. Το Παλαμήδι πολιορκήθηκε από το πρώτο έτος της επανάστασης. Οι οπλαρχηγοί έκριναν σωστά ότι η εκπόρθηση του θα έδινε στον αγώνα ένα σπουδαίο φρουριακό συγκρότημα και μια κατάλληλη εστία για την κυβέρνηση. Μετά από πολλές προσπάθειες και αποτυχίες, τη νύχτα της 29ης Νοεμβρίου 1822 ο Στάικος Σταϊκόπουλος με το Μοσχονησιώτη και 350 διαλεγμένους στρατιώτες κατόρθωσαν να πηδήσουν στη ντάπια του Αχιλλέα και να καταλάβουν το κάστρο. Μετά έφτασε ο Κολοκοτρώνης, που ανάγκασε τη φρουρά του Ναυπλίου να παραδοθεί και να υπογράψει συνθήκη. Έκτοτε κάθε χρόνο στις 30 Νοεμβρίου εορτάζεται η επέτειος της άλωσης.

Κάστρο Λίνδου
Ο οικισμός της Λίνδου βρίσκεται στη ΝΑ πλευρά του νησιού και σε απόσταση 55 χλμ. από την πόλη της Ρόδου. Η αρχαία πόλη ήταν κτισμένη στη θέση του σημερινού χωριού, μεταξύ της ακρόπολης και του ακρωτηρίου Κράνα. Είναι ο  κυριότερος αρχαιολογικός χώρος της Ρόδου με το βράχο της όπου δεσπόζει το κάστρο της και μια από τις πιο σημαντικές πόλεις του νησιού. Το κάστρο της Λίνδου αποτελούσε πάντα το κέντρο της ζωής του οικισμού. Τον 6ο αιώνα π.Χ. κυριαρχεί στη Λίνδο η μορφή του τυράννου Κλεόβολου, ενός από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας. Τότε έγιναν σημαντικά έργα υποδομής στην πόλη και οικοδομήθηκε ο αρχαϊκός ναός της Αθηνάς στο κάστρο σύμφωνα με το Διογένη Λαέρτιο. Η περσική εξάπλωση στο Αιγαίο και αργότερα ο συνοικισμός της Ρόδου, στον οποίο συμμετείχε και η Λίνδος με τις δυο άλλες πόλεις του νησιού, την Ιαλυσό και την Κάμιρο, οδήγησαν στη σταδιακή μείωση της οικονομικής και πολιτικής σημασίας της Λίνδου. Ο χώρος του κάστρου της Λίνδου, από τόπος αφιερωμένος αποκλειστικά στη λατρεία στην αρχαιότητα, αποτέλεσε στη συνέχεια ασφαλές καταφύγιο σε περίοδο κρίσεων, για να καταλήξει όλο και περισσότερο με την πάροδο των αιώνων σε οχυρωμένο κάστρο με μόνιμη φρουρά. Τον μεσαίωνα το κάστρο της Λίνδου ενισχύθηκε με νέα κτίσματα από τους Βυζαντινούς και στη συνέχεια από τους ιππότες. Το μεγαλύτερο από τα τμήματα που σώζονται μέχρι σήμερα, είναι μεσαιωνικό.

Πάτμου
Το έρημο αυτό νησί άρχισε να εποικίζεται στις αρχές της δεύτερης χιλιετίας, όταν ο μοναχός Χριστόδουλος από τη Βιθυνία έλαβε από τον Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Αλέξιο Α’ τον Κομνηνό (1081–1118) την άδεια να ιδρύσει στην Πάτμο τη Μονή Ιωάννου του Θεολόγου πάνω σε ύψωμα ψηλότερα από το σπήλαιο της Αποκάλυψης, ακριβώς πάνω στον αρχαίο βωμό της θεάς Άρτεμης. Η Μονή κτίσθηκε σε μορφή μεσαιωνικού κάστρου με επάλξεις και τείχη επιστήριξης με καθολικό στο κέντρο της, μικρό μεν, καθώς και με άλλα κτίσματα, κελιά και δεξαμενές. Γύρω από τη Μονή άρχισαν να εγκαθίστανται εκτός από τους μοναχούς και κοσμικοί με τις οικογένειές τους χτίζοντας σπίτια κι έχοντας ως άσυλο την οχυρωμένη Μονή σε περίπτωση κινδύνου πειρατικής επιδρομής.

Κάστρο Μύρινας
Είναι κτισμένο σε βραχώδη και απόκρημνη χερσόνησο και επικοινωνεί με την ξηρά μόνο από τα ανατολικά. Αποτελεί το μεγαλύτερο σε έκταση οχυρό του Αιγαίου, με επιφάνεια 144 στρέμματα. Χτίστηκε το 1186 πάνω στην ακρόπολη της αρχαίας Μύρινας από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ανδρόνικο Α'. Η σημερινή μορφή του ανάγεται στο 1207, μετά την κατάληψη της Λήμνου από τους Ενετούς, όταν ο Ενετός Φιλόκαλος Ναβιγκαγιόζο, Μεγάλος Δούκας της Λήμνου, οχυρώνει τη Μύρινα. Ο διάδοχός του όμως Λεονάρδο Ναβιγκαγιόζο είναι εκείνος που ισχυροποιεί το κάστρο και το κρατά υπό την κυριαρχία του επί 45 χρόνια. Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας στο κάστρο κατοικούσαν Τούρκοι. Στην πολιορκία της Μύρινας το 1770 από τον Ρωσικό στόλο, τα τείχη του κάστρου υπέστησαν σοβαρές ζημιές. Στην ανατολική και νότια πλευρά το τείχος είναι ψηλό κι ο αριθμός των πύργων σχετικά μεγάλος, ενώ στη βόρεια και δυτική πλευρά το τείχος είναι κατά πολύ χαμηλότερο και οι πύργοι πιο σπάνιοι. Στο ψηλότερο σημείο του λόφου υπάρχει μισοκατεστραμμένο οχυρό κτίσμα με πολλούς εσωτερικούς χώρους. Σήμερα το κάστρο αποτελεί μνημείο επισκέψιμο για το κοινό.

Φραγκοκάστελλο
Βρίσκεται στο νότιο μέρος του νομού Χανίων, ανατολικά από τα Σφακιά. Οι Ενετοί άρχισαν να το χτίζουν το 1371, τόσο για προστασία από πειρατικές επιδρομές αλλά και για τον έλεγχο των ανυπότακτων ντόπιων. Το κάστρο τέλειωσε το 1374 και οι Ενετοί το ονόμασαν Κάστρο του Αγίου Νικήτα, από την εκκλησία που είναι κοντά. Όμως οι ντόπιοι το ονόμασαν περιφρονητικά Φραγκοκάστελλο (Franco Castello ή Castelfranco = κάστρο των Φράγκων). Τελικά η ονομασία αυτή επικράτησε και υιοθετήθηκε και από τους Ενετούς. Στα Ορλωφικά (1770), εκεί στρατοπέδευαν τα τούρκικα στρατεύματα που πολεμούσαν ενάντια στους επαναστατημένους Σφακιανούς με αρχηγό τον Ιωάννη Βλάχο ή Δασκαλογιάννη. Τελικά η επανάσταση αυτή απέτυχε. Το 1828 νέα αναζωπύρωση της επανάστασης στην Κρήτη ενάντια στον τουρκικό ζυγό φέρνει στο κάστρο τον βορειοηπειρώτη Χατζή Μιχάλη Νταλιάνη, όπου και οχυρώνεται. Η απόφασή του να εγκαταλείψει τον κλεφτοπόλεμο και να αντιταχθεί στον πολλαπλάσιο τακτικό τουρκικό στρατό στον κάμπο, ευνόησε τον Μουσταφά Ναϊλή πασά, Τούρκο διοικητή της Κρήτης. Για μια βδομάδα, 600 Έλληνες αντιμετώπισαν 8.000 Τούρκους. Ο Νταλιάνης σκοτώθηκε, όπως και 338 από τους υπερασπιστές του κάστρου. Οι υπόλοιποι συνθηκολόγησαν με τους Τούρκους, τους παρέδωσαν το κάστρο κι έφυγαν. Οι Τούρκοι έχασαν 800 στρατιώτες. Ο πασάς, ανατίναξε το φρούριο για να μη χρησιμοποιηθεί ξανά ως οχυρό επαναστατών. Αλλά κατά τη διάρκεια της μεγάλης Κρητικής επανάστασης (1866-1869) αναγκάστηκε να το ανακατασκευάσει για τον καλύτερο έλεγχο του νησιού. Μετά την απελευθέρωση της Κρήτης, το κάστρο έπεσε σε αχρηστία και σήμερα στέκει για να θυμίζει την αιματοβαμμένη ιστορία του, που αναβιώνει κάθε χρόνο μέσω του θρύλου των φαντασμάτων, τους περίφημους Δροσουλίτες. Τις τελευταίες μέρες του Μαΐου και τις πρώτες του Ιουνίου, με την πρωινή δροσιά, λέγεται ότι εμφανίζονται σκιές ανθρωπόμορφες να προχωράνε αργά η μια πίσω από την άλλη για 10 λεπτά περίπου στην ανατολή του ήλιου, μόνο με άπνοια και αυξημένη υγρασία στην ατμόσφαιρα, από το κοντινό νεκροταφείο προς το κάστρο και να χάνονται στη θάλασσα. Ο θρύλος λέει ότι είναι τα φαντάσματα των νεκρών πολεμιστών του Νταλιάνη που υπερασπίστηκαν το κάστρο από τους Τούρκους. Σύμφωνα με μια ερμηνεία πρόκειται για αντικατοπτρισμό που οφείλεται στη διάθλαση των ηλιακών ακτίνων μέσα από την πρωινή δροσιά, γιατί τα «φαντάσματα» εμφανίζονται μόνο πολύ νωρίς το πρωί με τη δροσιά, γι’ αυτό και τα ονόμασαν Δροσουλίτες. Οι σκιές δεν εμφανίζονται κάθε χρόνο, αλλά περνούν κι αρκετά χρόνια χωρίς να εμφανιστούν. Δεν έχουν φωτογραφηθεί ή βιντεοσκοπηθεί ποτέ. Το κάστρο αποτελείται από 4 τετράγωνους πύργους που ενώνονται μεταξύ τους με ευθύγραμμα κατακόρυφα τείχη σχηματίζοντας ένα ορθογώνιο κτίσμα, που καταλήγει σε οδοντωτές πολεμίστρες. Μία είσοδος του φρουρίου, μικρή τοξωτή, βρίσκεται ανατολικά, ενώ η κύρια είσοδος βρίσκεται στα νότια και κοσμείται από εντοιχισμένα γλυπτά οικόσημα επιφανών οικογενειών. Από πάνω ακριβώς δεσπόζει ανάγλυφο με τον φτερωτό λέοντα του Αγίου Μάρκου, σύμβολο της Δημοκρατίας της Βενετίας. Ο ΝΔ πύργος είναι μεγαλύτερος σε μέγεθος από τους υπόλοιπους τρεις και με μεγαλύτερη σημασία γιατί: α) έχει μεγαλύτερη χωρητικότητα, β) μεγαλύτερο οπτικό πεδίο, γ) αποτελούσε τον τελευταίο χώρο άμυνας σε περίπτωση κατάληψης και δ) προστάτευε τη νότια κύρια πύλη. Εσωτερικά, παράλληλα στα τείχη, υπήρχαν ορθογώνιοι χώροι, που δεν σώζονται σε άριστη κατάσταση, για στρατωνισμό, στάβλοι, αποθήκες, μαγειρεία, φούρνοι κ.α.

Πηγή:history-pages.blogspot.gr

"Σάλπιγξ" η πρώτη επίσημη ελληνική εφημερίδα...

Η «Σάλπιγξ Ελληνική» ήταν το πρώτο δημοσιογραφικό έντυπο που εκδόθηκε στην Ελλάδα, το οποίο μάλιστα αρνήθηκε την προληπτική λογοκρισία.

*Του Τάσου Κ. Κοντογιαννίδη

Στις 3 Αυγούστου 1821, σαν σήμερα, οι Έλληνες επαναστάτες κρατούσαν με υπερηφάνεια στα χέρια τους, σαν ευαγγέλιο, την εφημερίδα « Σάλπιγξ Ελληνική», που συμβόλιζε με τον τίτλο της το σάλπισμα της ελευθερίας προς τους υπόδουλους. Στην προμετωπίδα της απεικονίζετο η πτεροφόρος νίκη και σε κύριο άρθρο η προκήρυξη του Αλέξανδρου Υψηλάντου: «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος… η ώρα ήλθεν ώ άνδρες ΄Ελληνες!...»

Είναι απορίας άξιο, το φαινόμενο ενός λαού, που ενώ πρόκειται να συγκρουσθεί με τις ισχυρές Οθωμανικές δυνάμεις, αισθάνεται και την ανάγκη της δημοσιογραφίας και μάλιστα «ελευθέρας, οργάνου καθαρώς των επιθυμιών του». Έτσι, τέσσερις μήνες μετά την κήρυξη της Επανάστασης, τον Αύγουστο του 1821, κυκλοφορεί ανάμεσα στους Ελεύθερους Έλληνες ελληνική εφημερίδα!

Θα αναρωτηθούν πολλοί, πώς βρέθηκαν μέσα σε εκείνη την επαναστατημένη ατμόσφαιρα, τυπογραφεία και τυπογράφοι. Ιδού η εξήγηση. Όταν ο Δημήτριος Υψηλάντης ήρθε από την Τεργέστη στην Ελλάδα ως αντιπρόσωπος του γενικού επιτρόπου αδελφού του Αλεξάνδρου, θεώρησε καλό, αντί για πολεμοφόδια να φέρει στους επαναστάτες ένα τυπογραφείο. Το αγόρασε στη Βενετία. και το έφερε μέσω Ύδρας στην Τρίπολη, στο στρατόπεδο των επαναστατών. Αλλά ποιος θα έβγαζε την εφημερίδα; Λόγιοι κατέφθαναν και ήταν ικανοί να συντάξουν περίφημα κείμενα, αλλά τυπογράφοι; Ώσπου ήρθε το φως εξ ανατολών….

Το πρώτο πιεστήριο που χρησιμοποίησε το εθνικό τυπογραφείο.

Οι μικρασιατικές Κυδωνίες εξασφαλίζουν τυπογραφείο

Στα παράλια της Μικράς Ασίας, υπήρχε η ελληνική ευημερούσα πόλη Κυδωνίες, στην οποία είχε στείλει ο Φερμέν Ντιντώ από το Παρίσι το 1819 ελληνικό τυπογραφείο για να εκδώσει ελληνικά βιβλία. Όταν όμως κηρύχτηκε η Επανάσταση, οι Κυδωνίες κατεστράφησαν και ο πληθυσμός της κατεσφάγη από τους Τούρκους. Ένας τυπογράφος ονόματι Κων. Τόμπρας κατόρθωσε να διαφύγει στην Πελοπόννησο και ήταν ακριβώς εκείνο που έλειπε για να εκδώσει με βοηθό του τον Αναστάσιο Νικολαΐδη εφημερίδα στην επαναστατημένη Ελλάδα.
«Σάλπιγξ Ελληνική» ο τίτλος της πρώτης εν Ελλάδι εφημερίδος

Το Τυπογραφείο μεταφέρθηκε αμέσως στην Καλαμάτα και ανετέθη από τον Υψηλάντη στον εκδότη του «Λογίου Ερμή» Θεόκλητο Φαρμακίδη η έκδοση εφημερίδας. Έτσι εκδόθηκε η «Σάλπιγξ Ελληνική» που όπως σημειώνει ο ιστορικός Απ. Δασκαλάκης, δίπλα στον τίτλο του είχε το επίκαιρο για τη στιγμή εκείνη ομηρικό ρητό «Είς οιωνός άριστος, αμύνεσθε περί πάτρης». Και κάτω: «Εν Καλαμάτα έτει α’ της Ελευθερίας, εκ της εθνικής τυπογραφίας».

Ο λόγιος-Αρχιμανδρίτης Θεόκλητος Φαρμακίδης, διευθυντής της εφημερίδας που αρνήθηκε την προληπτική λογοκρισία.

«Εις τα όπλα! Η Ελλάς μας προσκαλεί»

Στη δεύτερη σελίδα, με τον τίτλο «Ανακήρυξις» δικαιολογεί ως εξής την έκδοση της πρώτης ελληνικής εφημερίδος: «Εις τας παρούσας περιστάσεις της Ελλάδος, ότε το Ελληνικόν γένος μη υποφέρον τον βαρύν της τυραννίας ζυγόν, τον οποίον έφερεν αναξίως αιώνας ολοκλήρους, απεφάσισεν υπό την προστασίαν της θείας προνοίας να πιάση τα όπλα για να αναλάβη την οποίαν απώλεσεν αυτονομίαν, είναι αναγκαιοτάτη και εφημερίς εις την Ελλάδα εκδιδομένη.» Και σημείωνε: «Ας καλέσωμεν ώ ανδρείοι και μεγαλόψυχοι ΄Ελληνες την ελευθερίαν εις την κλασσικήν γήν της Ελλάδος… Εις τα όπλα! Η Ελλάς μας προσκαλεί!»

Δημήτριος Υψηλάντης έφερε το τυπογραφείο και εκδόθηκε στην επαναστατημένη Ελλάδα η πρώτη εφημερίδα

Στην έκδοση της εφημερίδας υπήρξαν και εξελίξεις. Ο χρονογράφος Φιλήμων αναφέρει, ότι ο Φαρμακίδης αποχώρησε της διευθύνσεως διότι «δεν ενέδωκεν εις το δεσποτικόν μέτρον της προεξετάσεως…». Με άλλα λόγια αρνήθηκε την προληπτική λογοκρισία στην εφημερίδα που εκδιδόταν με άδεια του Υψηλάντη «και μη υπαρχόντων εισέτι νόμων περί Τύπου είναι φυσική η απαίτησις του αρχηγού όπως ελέγχει εις τας κρισίμους εκείνας στιγμάς τα γραφόμενα εις εφημερίδα εκδιδομένη, εις το μοναδικόν εθνικόν τυπογραφείον δι εξόδων δημοσίων και χάριν της κοινής ελληνικής ιδέας…».
Μια παρεξήγηση καθιστά το τυπογραφείο… θύμα πολέμου

Εξεδόθησαν μόνο τρία φύλλα της εφημερίδας, την 1, 15η και 25η Αυγούστου 1821. Δημοσιεύτηκαν ειδήσεις με νίκες των Ελλήνων, επαίνους για τις αρετές τους, ενώ υπήρξε και προκήρυξη προς τις ευρωπαϊκές αυλές για την αφύπνιση των συνειδήσεων και τη δημιουργία φιλελληνικού ρεύματος. Μετά, το τυπογραφείο μεταφέρθηκε από την Καλαμάτα στην έδρα της κυβερνήσεως στην Τρίπολη, όπου ετυπώθη το πρώτο πολίτευμα που ψήφισε η Εθνοσυνέλευση των Ελλήνων στην Επίδαυρο την 1-1-1822. Λίγους μήνες μετά σταμάτησε η έκδοση και τον Ιούλιο του 1822 όταν ο Δράμαλης κατέλαβε την Κόρινθο, βρήκε εκεί το τυπογραφείο, το πέρασε για…. οπλικό σύστημα και το κατέστρεψε!

*Ο Τάσος Κοντογιαννίδης είναι δημοσιογράφος και ιστορικός ερευνητής.
Πηγή:Pontos-News.GR

Τα Μερομήνια και η λαϊκή μετεωρολογία...

«Ξάπλα το φεγγάρι, όρθιος ο καραβοκύρης. Όρθιο το φεγγάρι, ξάπλα ο καραβοκύρης.»
 Μερομήνια ή Μηναλλάγια  Μηνολόγια, Καταμήνια,  Νερομήνια,   Κεφαλομήνια, Καταμηνάτα,  Αλλαξομήνια ή Προφάνερα ή Φανερά, Λογομήνια, Δρίμες, Δρίματα... Το αντάμωμα του ανθρώπου με τη φύση...

Οι άνθρωποι της υπαίθρου διατήρησαν από γενιά σε γενιά και για χιλιάδες χρόνια την πρακτική γνώση της μελέτης και πρόγνωσης του καιρού. Εξετάζοντας συστηματικά κάποια φυσικά φαινόμενα ή «σημάδια» στον ουρανό, μπορούσαν να μαντέψουν ή να «δουν» τα μερομήνια, δηλαδή να αποκωδικοποιήσουν τον καιρό ολόκληρου του επόμενου έτους.
Τα “μερομήνια” αμφισβητούνται από την επίσημη μετεωρολογία, η οποία υποστηρίζει ότι μακροχρόνιες προβλέψεις δεν είναι δυνατόν να γίνουν. Έχει όμως πολυάριθμους υποστηρικτές ανάμεσα στους γεωργούς, τους κτηνοτρόφους και γενικά τους ανθρώπους που ζουν και εργάζονται στην ύπαιθρο.
Μερομήνια ονομάζει ο λαός τις δώδεκα πρώτες ημέρες του όγδοου φεγγαριού του έτους, δηλαδή του Αυγούστου. Παρατηρώντας τα καιρικά φαινόμενα αυτών των πρώτων ημερών της, οι άνθρωποι μάντευαν την καιρική κατάσταση των επόμενων δώδεκα μηνών.
Μερομήνια ονομάζονται οι μέρες που γίνεται η πρόβλεψη, από τις λέξεις «μέρα και μήνας», γιατί σε κάθε μέρα από αυτές, αντιστοιχεί ένας πλήρες κύκλος του φεγγαριού (γιόμιση και χάση) ή ένας μήνας.
Η πρόγνωση του καιρού εντοπιζόταν στον Αύγουστο επειδή αυτός ο μήνας θεωρούνταν η αρχή του Χειμώνα. Βάσει των παρατηρήσεων που πραγματοποιούσαν, αποφαίνονταν στο ότι καιρό θα κάνει την πρώτη μέρα της παρατήρησης, τον ίδιο καιρό θα κάνει τον πρώτο μήνα του χρόνου.
Σε αρκετές περιοχές, υπάρχει η αντίληψη ότι οι μέρες αυτές είναι αποφράδες. Έτσι, τις ημέρες των Μερομήνιων απαγορεύονταν οι εργασίες. Πίστευαν ότι, αν τις ημέρες εκείνες ο ξυλουργός έκοβε ξύλα, η ξυλεία θα σάπιζε. Αν οι νοικοκυρές έπλεναν τα ρούχα τότε, αυτά θα φθείρονταν πολύ γρήγορα.
Πρόσεχαν πολύ την κάθε εκδήλωση τους. Δεν έκαναν γάμους και προξενιά τις ημέρες των Μερομήνιων διότι πίστευαν ότι οι γάμοι θα διαλύονταν και τα προξενιά θα χαλούσαν. Οι γυναίκες δεν λούζονταν την νύχτα και δεν έβγαιναν έξω από το σπίτι.
Πώς ερμηνεύονται τα «μερομήνια»
Υπάρχουν τρεις περίοδοι πρόβλεψης του καιρού, η μακροπρόθεσμη, η μεσοπρόθεσμη και η βραχυπρόθεσμη. Για την μακροπρόθεσμη πρόβλεψη, ο λαός χρησιμοποιούσε τα μερομήνια, για τη μεσοπρόθεσμη τα άστρα, ιδίως το φεγγάρι, και για τη βραχυπρόθεσμη τα ζώα, τα πουλιά και τα έντομα.
Για παράδειγμα, όταν εκείνη την ημέρα έχει αέρα, ο καιρός του αντίστοιχου μήνα θα είναι άστατος. Όταν υπάρχουν άσπρα σταθερά σύννεφα, ο καιρός του αντίστοιχου μήνα θα είναι βροχερός. Όταν υπάρχουν άσπρα σύννεφα που τρέχουν, ο καιρός του αντίστοιχου μήνα θα είναι χιονιάς.
Όταν υπάρχουν σκούρα σύννεφα, ο καιρός του αντίστοιχου μήνα θα είναι κρύος. Όταν ο ουρανός είναι καθαρός, ο καιρός του αντίστοιχου μήνα θα είναι καλός. Υπάρχει, επίσης, μια παροιμία που λέει «Ξάπλα το φεγγάρι, όρθιος ο καραβοκύρης. Όρθιο το φεγγάρι, ξάπλα ο καραβοκύρης.». Δηλαδή, όταν το φεγγάρι εμφανίζεται ξαπλωμένο, στο επόμενο φεγγάρι, δηλαδή μετά από ένα μήνα, θα έχει κακοκαιρία κα ο καπετάνιος θα είναι ανήσυχος, για να κουμαντάρει το καράβι, ενώ όταν το φεγγάρι εμφανίζεται όρθιο, τον επόμενο μήνα από την ημέρα που εμφανίζεται το φεγγάρι, ο καπετάνιος μπορεί να κοιμάται ήσυχος, λόγω καλοκαιρίας.

Μια άλλη ενδιαφέρουσα μέθοδος, που προέρχεται πιο πολύ μέσω της εμπειρίας και της επαφής με τη φύση, είναι η πρόβλεψη του καιρού σύμφωνα με τη συμπεριφορά διάφορων ζώων. Παλιά, οι άνθρωποι ζούσαν κυριολεκτικά στη φύση, αφού εκεί ήταν τα χωράφια τους, με αποτέλεσμα να μην πηγαίνουν για μέρες σπίτι τους και αυτό είχε σαν αποτέλεσμα μια ιδιαίτερη σχέση του ανθρώπου με τα στοιχεία της φύσης. Έτσι λοιπόν, ανάλογα με το άκουσμα του κελαηδίσματος συγκεκριμένων πουλιών κατάφερναν να διαπιστώσουν τι καιρό θα κάνει τις αμέσως επόμενες ημέρες.
Κατά τον Ν. Πολίτη τα μερομήνια ήταν λείψανα αρχαίων προγνωστικών του καιρού, που έχουν άμεση σχέση με αστρολογικές παρατηρήσεις. Επειδή ο Αύγουστος θεωρείται η αρχή του Χειμώνα, γι’ αυτό στο μήνα αυτό εντοπιζόταν η πρόγνωση του καιρού. (Γαλανίδου- Μπαλφούσια Έλσα, μν. Έργο, σελ 192) 
Σπουδή των Μερομήνιων (παλαιάγκραβούρα)
Τα μερομήνια δεν περιγράφονται, είναι θέμα γνώσης και πρακτικής και όχι θεωρίας. Είναι υπόθεση πείρας και αντίληψης που χρήζει μιας ιδιαίτερης προσοχής. Μπορεί αρκετοί άνθρωποι να παρατηρούν το ίδιο πράγμα αλλά να έχουν διαφορετικές αντιλήψεις και οι προβλέψεις τους να μην ταυτίζονται. Η διαφορά δεν θα είναι ακραία, μα η πρόβλεψη του καθενός μπορεί να μη συμπέσει ως προς την ένταση του φαινομένου.
Είναι κατάλοιπο παλαιών αστρολογικών αντιλήψεων που απόκτησε ο άνθρωπος εξετάζοντας τα καιρικά φαινόμενα με βάση τ’ άστρα. Πίστευαν ότι μπορούσαν να μαντέψουν τον καιρό που θα έχει κάθε μήνας αν εξέταζαν τις πρώτες τρεις ή έξι ή δώδεκα μέρες των μηνών Ιουλίου ή Αυγούστου κατ’ άλλους του Μαρτίου ή Ιανουαρίου.
Τα Μερομήνια (Μήνας+ημέρα) είναι γνωστά και ως Μηναλλάγια (Μήνας+αλλαγή). Σε άλλες περιοχές της χώρας μας είναι γνωστά ως Μεραμήνια, Μηνολόγια, Καταμήνια, Νερομήνια, Κεφαλομήνια, Καταμηνάτα, Αλλαξομήνια, Προφάνερα ή Φανερά, Λογομήνια, Δρίμες, Δρίματα κ.λπ. Πιστεύεται ότι ο Θεός έδωσε τα μερομήνια σαν σημάδια του καιρού και εμφύτευσε νου και γνώση στους ανθρώπους και τους βοήθησε να μπορούν να τα διαβάζουν ώστε να προγραμματίζουν και να σχεδιάζουν για το επόμενο καλλιεργητικό έτος. 


Αν αναλογιστούμε ότι ένα μήνα περίπου μετά τα μερομήνια, άρχιζε το έτος της σποράς. Γνωρίζουμε ότι οι ενοίκια των αγρών άρχιζαν του Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου Ύψωση του Τιμίου Σταυρού εκάστοτε έτους), δηλαδή η καλλιεργητική περίοδος άρχιζε και τέλειωνε αυτή την ημερομηνία. Εφόσον παρατηρούσαν τα μερομήνια, στην διάρκεια του ενός μηνός περίπου σχεδίαζαν τις εργασίες τους, ανάλογα με τον καιρό που πρόβλεπαν και ανέμεναν.
Τα μερομήνια συσχετίζονται κατ’ αρχήν με το Φεγγάρι, τ’ Άστρα, τον Ήλιο και τους Γαλαξίες. Δευτερέυοντα ρόλο σε αυτή την συσχέτηση έχουν, ο άνεμος, η υγρασία και τα σύννεφα. Ακόμη στην πρόβλεψη δύναται να συμβάλλουν οι ζωντανοί οργανισμοί και τα φυτά. Βάσει των παρατηρήσεων που πραγματοποιούν αποφαίνονται στο, ότι καιρό θα κάνει τη πρώτη μέρα της παρατήρησης τον ίδιο καιρό θα κάνει τον πρώτο μήνα του χρόνου.
Ο υπολογισμός των μηνών για τις καιρικές προβλέψεις αρχίζει καθώς προανάφερα από την εμφάνιση του ογδόου φεγγαριού. Αυτό συνεπάγεται από τις κινήσεις της Σελήνης και όχι μόνο. Αρκετοί καιροσκόποι αρχίζουν από διάφορες ημερομηνίες, όπως την 20 Ιούλη, αρχές Αυγούστου κ.α.
Αυτές είναι λανθασμένες προβλέψεις, διότι τις ημερομηνίες τις όρισε ο άνθρωπος ενώ οι κινήσεις της Σελήνης είναι ένα φυσικό φαινόμενο και όπως γνωρίζουμε η Σελήνη επηρεάζει κατά μεγάλο ποσοστό τις καιρικές συνθήκες. Στην Ηλεία (Πελοπόννησος) ο καιρός της πρώτης Αυγούστου αντιστοιχεί για τον καιρό που θα κάνει το μήνα Αύγουστο.
Η δεύτερη μέρα του Αυγούστου αντιστοιχεί για το Σεπτέμβριο και ούτω καθεξής. Στη Λέσβο αρχίζουν τις παρατηρήσεις και προβλέψεις του καιρού από τις 26 Ιουλίου ως τις 6 Αυγούστου. Στα Κύθηρα αρχίζουν από τις 20 Ιουλίου γιορτή του Προφήτη Ηλία. Στον Πόντο μετρούν τις πρώτες ημέρες του Γενάρη. Οι παρατηρήσεις του καιρού της 1ης Γενάρη αφορούν τη πρόβλεψη του Γενάρη και ούτω καθεξής. Σε άλλα μέρη της χώρας η πρόβλεψη του καιρού άρχιζε σε διαφορετικές ημερομηνίες.
Σε αρκετές περιοχές υπάρχει η αντίληψη, ότι οι μέρες αυτές είναι αποφράδες όπως οι δρίμες. Κατά συνέπεια τις ημέρες των Μερομήνιων απαγορεύονται οι εργασίες. Πίστευαν ότι αν τις ημέρες εκείνες ο ξυλουργός έκοβε ξύλα, η ξυλεία θα σάπιζε. Αν οι νοικοκυρές έπλυναν τα ρούχα τότε αυτά θα φθειρόταν πολύ γρήγορα.
Πρόσεχαν πολύ τη κάθε εκδήλωση τους. Δεν έκαναν γάμους και προξενιά τις ημέρες των Μερομήνιων διότι πίστευαν ότι οι γάμοι θα διαλυόταν και τα προξενιά θα χαλούσαν. Οι γυναίκες δεν λούζονταν την νύκτα και δεν έβγαιναν έξω από το σπίτι.
Τα Μερομήνια βασίζονται σε παμπάλαιες αντιλήψεις των αρχαίων που πίστευαν ότι τα ουράνια σώματα επηρεάζουν την ατμόσφαιρα της γης. Ειδικά εκείνοι που μετρούσαν τα Μερομήνια από τις 20 Ιουλίου πίστευαν ότι τότε γίνεται η εμφάνιση του Αστερισμού του Κυνός.

Η ουράνια σφαίρα.
Με το βέλος σημειώνεται ο αστερισμός του Κυνός Ο Αστερισμός αυτός ήταν προσφιλής στους Αστρολόγους και στους Μάγους για μαντικές παρατηρήσεις. Ταυτίζεται η αρχή των Μερομήνιων με τη γιορτή του Προφήτη Ηλία διότι πίστευαν ότι ο Προφήτης Ηλίας ήταν κύριος της βροχής και των μετεωρολογικών φαινομένων.
Ο ήλιος, το φεγγάρι, η παρουσία κομητών, η πούλια και ο ουρανός γενικότερα, αποτέλεσαν τους καθοδηγητές όχι μόνο των ναυτικών, αλλά και των στεριανών. Οι παλιοί γεωργοί, που δεν είχαν ούτε γνώση της επιστήμης της Μετεωρολογίας, ούτε τη βοήθεια των γεωπόνων, αλλά και ο απλός λαός γενικότερα, βασιζόταν σε σημεία του ουρανού για να προβλέψει τις εκδηλώσεις των καιρικών φαινομένων και να προγραμματίσει τις διάφορες εργασίες του, γεωργικές, οικιακές, ναυτικές, κ.λ.π. .
Λαϊκή Μετεωρολογία
Ας δούμε μια καταγραφή σημαντικών σημείων που εξέταζε ο λαός για να προβλέψει τον καιρό. Υπάρχουν τρεις περίοδοι πρόβλεψης, η μακροπρόθεσμη, η μεσοπρόθεσμη και η βραχυπρόθεσμη. Για την μακροπρόθεσμη πρόβλεψη χρησιμοποιούσε τα μερομήνια, για τη μεσοπρόθεσμη τ’ άστρα, ιδίως το φεγγάρι και για βραχυπρόθεσμη τα ζώα, τα πουλιά και τα έντομα.
Ήλιος
– Όταν ο ήλιος ανατέλλει λαμπρός, η μέρα θα είναι αίθρια.
– Όταν λάμπει όλη την μέρα χωρίς καμία κηλίδα, και την επομένη θα υπάρχει καλοκαιρία.
– Άσπρος ήλιος, μαύρη μέρα.
– Όταν ο ήλιος ανατέλλει άσπρος και θαμπός, έρχεται σκοτεινιά ή βροχή.
– Ήλιος που ανατέλλει θαμπός και οι ακτίνες του σκίζονται (σκορπίζονται) άλλες προς Βορρά και άλλες προς Νότο, προμηνύει βροχή ή άνεμο.
– Ήλιος που ανατέλλει με πυκνό κύκλο γύρω του, αλλά που όσο περνάει η ώρα ο κύκλος διαλύεται, προμηνύει καλοκαιρία.
– Του ήλιου κύκλος άνεμος, του φεγγαριού βρεχάμενος.
– Ήλιος που δύει σε κόκκινο ουρανό, προμηνύει άνεμο.
– Ήλιος που δύει σε πορτοκαλόχρωμο ουρανό χωρίς σύννεφα, προμηνύει καλοκαιρία.
– Ήλιος που δύει τον χειμώνα σε χρώμα ώχρας, προμηνύει καλοκαιρία.
– Ήλιος που δύει με σύννεφα παχιά και χαλκόχρωμα προς το μέρος της Ανατολής, προμηνύει βροχή.
– Του ήλιου ποδάρια ή σορόκο ή μαϊστραλιά.
– Ήλιος ποδαράτος, αγέρας φουρτουνάτος.
– Ήλιος με ποδάρια, όστριες και μαϊστράλια.
– Ήλιος που ακτινοβολεί ανάμεσα απ’ τα σύννεφα κατά τη Δύση του λέγεται πως «έχει πόδια» και προμηνύει άνεμο με κακοκαιρία. Το ίδιο προμηνύει, εάν «έχει πόδια» μετά την ανατολή του.
– Ήλιος που καίει πολύ προμηνύει βροχή.
– Κόκκινη ανατολή, κατουρημένη δύση.
– Μικρό στέμμα γύρω από τον ήλιο, προμηνύει πιθανή βροχή.
– Μεγάλο στέμμα γύρω του, διώχνει την βροχή.
– Ο χειμωνιάτικος ήλιος με πολύ κρύο, λέγεται «ήλιος με δόντια».
– Όταν υπάρχει συννεφόκαμα (ήλιος που καίει κρυμμένος πίσω από σύννεφα), θα βρέξει.
– Όταν ο ήλιος ανατέλλει (συνήθως τρέμοντας) μέσα σε κόκκινο σύννεφο, θα βρέξει την ίδια μέρα ή τις επόμενες.
– Ήλιος που ανατέλλει μέσα σε σύννεφα σαν σπαθιά προμηνύει σύντομα βροχή.
– Όταν γύρω απ΄ τον ήλιο υπάρχει μαύρος κύκλος αρκετά φαρδύς, έρχεται θύελλα. — Όταν υπάρχουν δύο κύκλοι τέτοιοι, η θύελλα θα είναι σφοδρότερη.
– Ήλιος με μαύρες κηλίδες προμηνύει βροχή. Με κηλίδες κόκκινες, αέρα. Με μαύρες και κόκκινες ταυτόχρονα, και βροχή και αέρα.
– Όταν οι ακτίνες του ήλιου στη δύση του ή στην ανατολή του είναι συγκεντρωμένες σε μία μόνο φωτεινή δέσμη, θα βρέξει.
– Όταν πριν απ΄ την ανατολή του ήλιου υπάρχει ένα μικρό σύννεφο πάνω από τον ορίζοντα και ο ήλιος ανατέλλει χωρίς ακτίνες, θα βρέξει πολύ.
– Ήλιος που ανατέλλει ή δύει ζεστός με κόκκινες ακτίνες προμηνύει πολυήμερους ανέμους.
– Όταν στην ανατολή ή στην δύση του ήλιου υπάρχουν κοκκινωπά σύννεφα προς τα βόρεια και προς τα νότια, έρχεται οπωσδήποτε κακοκαιρία. Όταν υπάρχουν μόνο προς τα βόρεια, έρχεται βόρειος άνεμος. Όταν υπάρχουν μόνο προς τα νότια, έρχεται νότιος άνεμος με πιθανή βροχή.
– Όταν μετά από μια βροχερή ημέρα μαυριδερά σύννεφα καλύπτουν τον ήλιο στην δύση του και οι ακτίνες του σκορπίζονται άτακτα γύρω απ’ τα σύννεφα, θα βρέξει και την επομένη.
– Όταν οι ακτίνες του ήλιου λάμπουν θαμπά, όπως τότε που γίνεται έκλειψη ηλίου, θα βρέξει.
– Όταν, πριν ανατείλει ο ήλιος, οι ακτίνες του είναι σκοτεινές, έρχεται άνεμος και βροχή. Όταν είναι πολύ σκοτεινές, θα βρέξει οπωσδήποτε. Όταν δεν είναι σκοτεινές, αλλά καλύπτονται απλώς από ελαφρό πέπλο από σύννεφα, θα έρθει άνεμος.
– Αντήλιο (σχηματισμός δεύτερου ήλιου, οφειλόμενος σε αντανάκλαση του ηλιακού δίσκου στα σύννεφα): όταν σχηματιστούν δύο αντήλια και ταυτόχρονα αλώνι γύρω από τον ήλιο, θα βρέξει σύντομα.
Κομήτης
– Η εμφάνιση ενός κομήτη γενικώς προμηνύει ξηρασία και χειμώνα ψυχρό με ανεμοταραχές.
– Εάν εμφανιστούν πολλοί, η χρονιά θα υπάρχει μεγάλη ανομβρία.
– Όταν ο κομήτης αργήσει να διαλυθεί, περιμένουμε παρετεταμένη ξηρασία.

Ουρανός
– Όταν πριν απ’ την ανατολή του ήλιου ο ουρανός είναι κόκκινος και χάσει το χρώμα αυτό, όταν ανατείλει ο ήλιος, θα βρέξει.
– Όταν το πρωί είναι κόκκινος ή κίτρινος, θα βρέξει με άνεμο.
– Όταν στη δύση του ήλιου είναι ροζ, προμηνύει καλοκαιρία.
– Όταν στην δύση του ήλιου είναι σκοτεινός και θολός, προμηνύει άνεμο.
– Όταν στη δύση του ηλίου είναι βαθυκόκκινος, προμηνύει ανεμόβροχο.
– Όταν στη δύση του ήλιου είναι λαμπρά κίτρινος, προμηνύει άνεμο.
– Όταν στη δύση του ήλιου είναι αμυδρά κίτρινος, προμηνύει βροχή.
– Όταν σε μια ζεστή μέρα μαυρίσει προς την ανατολή η τη δύση του ήλιου, έρχεται άνεμος.
– Υπερβολικά διαυγής ουρανός προμηνύει βροχή.
– Όταν μετά από θύελλα εμφανιστεί «φρύδι» (κυανόχρωμο τμήμα του ουρανού στο βάθος του ορίζοντα), έρχεται νηνεμία.
– Άστρα τον χειμώνα, σύννεφα το καλοκαίρι.
Πούλια
– Η ανατολή της (τέλος Μαΐου) δηλώνει αρχή καλοκαιριού.
– Η δύση της (πρώτο 15ήμερο Νοεμβρίου) αρχή χειμώνα.
– Πούλια πλακωμένη σπέρνει, όστρια καμωμένη.
– Τον καιρό που κάνει, όταν δύει, θα τον κάνει επί σαράντα μέρες.
– Όταν δύσει με καλοκαιρία, ο χειμώνας θα είναι ήπιος.
– Η Πούλια βασιλεύοντας και πίσω παραγγέλνοντας, «Μήτε τσοπάνος στο βουνό μήτε ζευγάς στον κάμπο».
Το Φεγγάρι
Το φεγγάρι κατά τη διάρκεια ενός μήνα περνά από τέσσερις φάσεις (1ο, 2ο, 3ο και 4ο τέταρτο). Ανάλογα λοιπόν με τι καιρό θα «μπει» σε καθένα από τις περιόδους, τον ίδιο καιρό θα έχει μέχρι να αλλάξει το τέταρτο.
– Ξάπλα το φεγγάρι, όρθιος ο καραβοκύρης.
– Όρθιο το φεγγάρι, ξάπλα ο καραβοκύρης.
– Όρθό φεγγάρι, δίπλα ο ναύτης. (Όταν το φεγγάρι εμφανίζεται πλαγιαστό, έρχεται κακοκαιρία. Και αντίστροφα).
– Φεγγάρι θαμπό και με άκρες όχι ευκρινείς αλλά στρογγυλεμένες προμηνύει βροχή.
– Όταν οι δύο άκρες του φεγγαριού κρατάνε κατακόρυφη στάση χωρίς καμία κλίση, ίσως βρέξει.
– Όταν το φεγγάρι παραμένει κατακόρυφο επί τέσσερις ημέρες, έρχεται θύελλα.
– Όταν την τρίτη ημέρα του νέου φεγγαριού το περιβάλει κύκλος κοκκινωπός, έρχεται μεγάλη θύελλα.
– Κύκλον έχει το φεγγάρι; Για βροχή για ανεμοζάλη.
– Όταν το φεγγάρι αποβραδίς περιβάλλεται από έντονα θαμπό κύκλο, την επομένη θα έχει πυκνή συννεφιά ή θα βρέξει.
– Όταν ο έντονα θαμπός αυτός κύκλος συνοδεύεται από άνεμο, έρχεται κακοκαιρία.
– Μικρό στέμμα (κύκλος) γύρω απ’ το φεγγάρι προμηνύει βροχή.
– Όταν ο κύκλος που περιβάλλει το φεγγάρι είναι ανοικτός σε ένα σημείο, από εκεί θα έρθει άνεμος.
– Μεγάλο στέμμα (κύκλος) γύρω απ’ το φεγγάρι απομακρύνει τη βροχή.
– Όταν το φεγγάρι την άνοιξη έχει χρώμα πυρόξανθο, οι παγετοί είναι πιθανοί τη νύχτα.
– Όταν οι άκρες του νέου φεγγαριού την τρίτη ημέρα είναι λεπτές και καθαρές, έρχεται καλοκαιρία.
– Όταν οι άκρες του νέου φεγγαριού την τρίτη ημέρα είναι λεπτές αλλά κοκκινωπές, έρχεται άνεμος.
– Όταν το γεμάτο φεγγάρι έχει καθαρό φως, θα υπάρχει πολύ καλός καιρός. Όταν είναι κατακόκκινο, έρχεται άνεμος. Όταν υπάρχουν μαύρες κηλίδες, θα βρέξει.
– Όταν γύρω απ’ το φεγγάρι υπάρχει μια άλως (αλώνι, κύκλος, στέμμα), έρχεται άνεμος ή καλοκαιρία. Άνεμος, εάν η άλως έχει ρήγματα. Καλοκαιρία, εάν η άλως σβήνει ομαλά προς την έξω περιφέρεια της.
– Όταν γύρω απ’ το φεγγάρι υπάρχουν δύο άλω (αλώνια), έρχεται θύελλα. Όταν υπάρχουν τρεις, η κακοκαιρία θα είναι ακόμα σφοδρότερη. Και όσο πιο μαύρες είναι η άλω και με πιο πολλά πήγματα, τόσο σφοδρότερη η κακοκαιρία.
– Όταν το φεγγάρι έχει αλώνι, προμηνύει αλλαγή του καιρού.
– Βρεμένο γύρισμα (χάση), αμπαριού γέμισμα.
– Φεγγάρι κόκκινο προμηνύει κακή σοδειά.
– Όταν το φεγγάρι πιαστεί ανάσκελα (ανατέλλει σαν νέο φεγγάρι, πλαγιαστό), θα υπάρχει δροσιά σε όλο τον σεληνιακό μήνα.
– Όταν το νέο φεγγάρι είναι σκοτεινό, θα βρέξει. Όταν είναι κόκκινο, θα έρθει άνεμος. Όταν είναι μαύρο ή πράσινο και παχύ, θα βρέξει και θα κάνει κρύο. Όταν είναι θαμπό και με πούσι, έρχεται κακοκαιρία.
– Όπως θα πιαστεί (ανατείλει) το νέο φεγγάρι, έτσι (με τέτοιο καιρό) θα πάει όλος ο σεληνιακός μήνας.
– Όταν το νέο φεγγάρι έχει τις άκρες του στραμμένες προς Βορρά, θα επικρατήσουν βοριάδες. Όταν προς Νότο, νοτιάδες.
– Όταν το νέο φεγγάρι γέρνει προς τα πίσω, θα επικρατήσουν νοτιάδες. Όταν προς τα εμπρός, βοριάδες.
– Όταν το νέο φεγγάρι σκεπάζεται με ομίχλη, θα έρθει άνεμος.
– Κόκκινο φεγγάρι, βάλε γέννημα στο πιθάρι. (κακοκαιρία).
Τα ζώα
Η συγκεκριμένη μέθοδος προέρχεται πιο πολύ μέσω της εμπειρίας και της επαφής με τη φύση. Παλιά οι άνθρωποι ζούσαν κυριολεκτικά στην φύση αφού εκεί ήταν τα χωράφια τους με αποτέλεσμα να μην πηγαίνουν για μέρες σπίτι τους και είχε σαν επακόλουθο να αναπτυσσόταν μια ιδιαίτερη σχέση με τα στοιχεία τις φύσης. Έτσι λοιπόν, ανάλογα με το άκουσμα του κελαηδίσματος συγκεκριμένων πουλιών κατάφερναν να διαπιστώσουν τι καιρό θα κάνει τις αμέσως επόμενες ημέρες.
Οι τσοπάνηδες μάλιστα την πρωταυγουστιά έχουν και τη «σκυλομαντεία». Σηκώνονται πολύ πρωί, βαθιά σχεδόν χαράματα, και κοιτάζουν τα σκυλιά πως κοιμούνται. Κι αν αυτά κοιμούνται ξάπλα με τεντωμένα τα πόδια, λένε: «Καλοχειμωνιά θα ’χουμε και γλυκοκαιριά». Αν δούνε όμως πως αυτά κοιμούνται μαζεμένα, κουλουριασμένα με το κεφάλι χωμένο στα πόδια τους, τους ακούς να λένε: «κακοχειμωνιά θα ’χουμε φέτος, κακοχειμωνιά με χιόνια και παγοβροχιές».
– Κόκκορας που λαλεί παράκαιρα (πρόωρα) προλέγει αλλαγή καιρού.
– Όταν η γάτα στο παραγώνι νίβεται κατά την όστρια θα έρθει χειμώνας (βροχή), κατά τον βοριά- κρύα και κατά τον μαΐστρο χαλαζόκαιρος.
– Όταν το γουρούνι, οι γίδες, τα μαρτίνια ή και τα πρόβατα της στάνης χοροπηδάνε, σημαίνει αλλαξοκαιριά, (συνήθως βροχή).
– Σαν ουρλιάζουν τα τσακάλια όξω από το χωριό από βραδύς θα έρθει βαρυχειμωνιά.
– Όταν τα καρκαρέλια λαλάνε πάνω από τα δένδρα, προμηνάνε βροχή.
– Σκάρισμα μηρμηγκοφωλιάς σε λιακάδες το φθινόπωρο, προμηνάει πολύμερη βαρυχειμωνιά.
– Αράχνες (ιστοί) που ανεμίζονται στον αέρα, μηνάνε κακοκαιρία.
– Σφήκες που σκαρίζουν μες το σπίτι πέφτοντας από τις χαραμάδες της σκεπής προμηνάνε χειμώνα.
– Όταν τα χελιδόνια πετούν χαμηλά θα βρέξει.
– Όταν τα παπιά, οι χήνες και κότες φτερουγάνε δίχως λόγο τότε θα βρέξει.
– Όταν σκούζει ο Γούβης για νερό, θα βρέξει κι όταν σκούζει η Κουκουβάγια θα έχουμε ξέρα.
– Σαν βγαίνουν τα καβούρια από τα λαγκάδια, προμηνύουν βροχή.
– Τα χέλια σαν βγαίνουν στην στεριά φοβούνται βροχή.
– Όταν τσιμπάνε οι μυίγες θα βρέξει.
– Όταν χορεύουν τα γουρούνια τότε θα βρέξει.
– Τα πολλά βελανίδια δηλώνουν κακοχειμωνιά
– Αν τα έλατα είναι πολύ φορτωμένα με κουκουνάρια, θα έχουμε βαρυχειμωνιά.
– Αν το σκυλί ψάχνει να βρει τόπο για να προφυλαχθεί, σημαίνει ότι θα έχουμε βαρυχειμωνιά.
– Αν εμφανισθούν πρόωρα αποδημητικά πουλιά, σημαίνει ότι θα έχουμε βαρυχειμωνιά.
ΠΗΓΕΣ
(- Λαμνάτος Βασίλης, «Οι μήνες στην αγροτική και ποιμενική ζωή του λαού μας», Αθήνα 1982.
– Ψυχογιός Ντίνος, «Ηλειακά», διάφορα περιοδικά, Λεχαινά Ηλείας.
– Παπαρηγόπουλος Πάνος, «Λαογραφικά Καλαβρύτων», Αθήνα 1979.
– Παπανικολάου Κώστας, «Ομφάλιος Λώρος», Πάτρα 1987.
– Κριμπάς Πάνος, «Μνήμες- Ιστορικολαογραφικά Πολιανής Μεσσηνίας», Αθήνα 1986.
– «Μεγάλη Πελοποννησιακή Εγκυκλοπαίδεια», εκδόσεις Κολοκοτρώνης, 1958.
– Παπαδόπουλος Σωτήριος, «Κούβελα Τριφυλίας»,Αθήνα 1997.
– Λεωνίδας Αναγνωστόπουλος, «Η Λαογραφία της Βυτίνας», Αθήνα 2004.
– Τουτούνης Ηλίας, συλλογές και καταγραφές ανά την Ελλάδα).
Άρθρο από το: www.antroni.gr
Πηγή:mourmoura.gr

Ο τρύγος στη μυθολογία,στην παράδοση, στην τέχνη

Το αμπέλι, ή κλήμα είναι αγγειόσπερμο φυτό, ανήκει δε στην τάξη των Ραμνωδών και στην οικογένεια των Αμπελοειδών, με πολλές ποικιλίες που καλλιεργούνται στις εύκρατες περιοχές της γης. Το αμπέλι καλλιεργείται κυρίως για τον καρπό του, το σταφύλι, ενώ και τα φύλλα του χρησιμοποιούνται στη μαγειρική (ντολμάδες). Τα σταφύλια μπορούν να καταναλωθούν ως έχουν ή να χρησιμοποιηθούν είτε για γλυκίσματα (γλυκό του κουταλιού) είτε για την παρασκευή σταφίδων, κρασιού, άλλων οινοπνευματωδών ποτών όπως το τσίπουρο και τελικά οινοπνεύματος (αιθανόλης).Πηγή:Βικιπαίδεια

Ο θεός του τρύγου

 

To φθινόπωρο είναι η εποχή του τρύγου και αναπόφευκτα όλοι θυμούνται τον θεό της αμπέλου και του κρασιού, τον Διόνυσο, τον γιο του Δία, και το θεϊκό δώρο που χαρίζει ξενοιασιά και ευθυμία. Σύμφωνα με μία από τις πολλές μυθολογικές εκδοχές, το κρασί το φανέρωσε, για πρώτη φορά, στον βασιλιά της Αιτωλίας, τον Οινέα. Ο τσοπάνης του τελευταίου, ο Στάφυλος, είχε βρει ένα περίεργο φυτό γεμάτο καρπούς και, ενθουσιασμένος από τη θεσπέσια γεύση τους, έκοψε κάμποσους και τους πήγε στον βασιλιά για να ευφρανθεί η ψυχή του. Από τότε ο Διόνυσος ονόμασε τον χυμό οίνο και τους καρπούς σταφύλια. Έναν βασιλιά, λοιπόν, κι έναν ποιμένα διάλεξε ο θεός για να δοκιμάσουν πρώτοι απ’ όλους τους θνητούς το μεγάλο δώρο του και έκτοτε, σαν είδε πόση χαρά τούς γέμιζε, βάλθηκε να διδάξει απανταχού την τέχνη της οινοποιίας. Όταν έφτασε στην Αττική για τον σκοπό αυτόν, φιλοξενήθηκε από τον Ικάριο τον Αθηναίο και τη θυγατέρα του την Ηριγόνη. Ο Ικάριος ακολούθησε τις συμβουλές του θεού, καλλιέργησε την άμπελο και ενθουσιάστηκε τόσο από το κρασί, που άρχισε να επισκέπτεται τα χωριά και τις εξοχές της Αττικής, πάνω σε άρμα, και να ποτίζει με αυτό όποιους συναντούσε! Όλοι όμως όσοι ήπιαν κρασί, για πρώτη φορά στη ζωή τους, ζαλίστηκαν πάρα πολύ και άρχισαν να πιστεύουν ότι ο Ικάριος τους είχε δηλητηριάσει. Μεθυσμένοι όπως ήταν τον σκότωσαν και πέταξαν το πτώμα σε ένα βαθύ πηγάδι. Η Ηριγόνη, που δεν άντεξε τον καημό του θανάτου του, κρεμάστηκε από ένα δέντρο, αφού πρώτα τον έθαψε. Όλα αυτά φυσικά για να ξέρουμε πως το κρασί κάνει καλό, αλλά το μεθύσι θα πρέπει, όπως μας διδάσκει και ο μύθος, να το αποφεύγουμε.

 Κείμενο: Μαρία Γρυπαράκη, πηγή:www.talcmag.gr

Ο Τρύγος και το κρασί στην Ελλάδα του χθες και του σήμερα

 

Οι γεωργοί το μήνα Σεπτέμβριο τον λένε Τρυγητή ή Τρυγομήνα. Ο τρύγος είναι μια από τις πιο δύσκολες και κουραστικές γεωργικές εργασίες, όπως δηλώνει και η φράση «τρύγος, θέρος, πόλεμος», ώστε συχνά γίνεται με την αλληλοβοήθεια των κατοίκων γειτονικών χωριών / περιοχών, δεδομένου ότι δεν αρχίζει παντού τις ίδιες ημερομηνίες αλλά εξαρτάται από τις ιδιαίτερες κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν κατά περιοχή καθώς και από το είδος των σταφυλιών. Παρόλα αυτά, η συγκομιδή των σταφυλιών κάτω από τον καυτό ήλιο του καλοκαιριού και η συγκέντρωσή τους στο πατητήρι, για να γίνουν κρασί από τα αρχαία χρόνια μέχρι και σήμερα έχει γιορταστικό χαρακτήρα -μοιάζει με πανηγύρι. 
Οι σχέσεις του ανθρώπου με το κρασί ανά τους αιώνες υπήρξαν στενές: «Οίνος ευφραίνει καρδίαν ανθρώπου» έλεγαν οι Έλληνες, «Στο κρασί η αλήθεια» [in vino veritas] πίστευαν οι Ρωμαίοι. 

Ο Όμηρος επαινεί το κρασί όχι μόνο σαν ευχάριστο ποτό αλλά και σαν φάρμακο για πολλές αρρώστιες. Ο ποιητής Σιμωνίδης ο Κείος κατέταξε τις ιδιότητες κάθε ποικιλίας κρασιού ανάλογα με την επίδρασή τους στην υγεία: Τα λευκά κρασιά είναι χωνευτικά, αλλά «την κεφαλήν διάπυρον», δηλαδή φέρνουν έξαψη. Τα μαύρα ξηρά τα έβρισκε θρεπτικά και τα μαύρα γλυκά κρασιά ακόμα πιο θρεπτικά. Ο Αριστοτέλης έλεγε, ότι όσοι μεθούν με κρασί πέφτουν μπρούμυτα! Γιατί το κρασί βαραίνει το κεφάλι. 
Οι Χιώτες ήταν οι καλύτεροι αμπελουργοί της αρχαιότητας μια και σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία τους δίδαξε την καλλιέργεια της αμπέλου πρώτος στην Ελλάδα ο Διόνυσος με το γιο του τον Οινοπίωνα. Άλλη εκδοχή είναι αυτή που θέλει την εισαγωγή του κρασιού στη χώρα μας από την ξηρά και μάλιστα από τη Θράκη, άλλη, από τη θάλασσα και συγκεκριμένα ή από την Κρήτη ή από τα Μικρασιατικά παράλια με πρώτους εισαγωγείς τους Πελασγούς.

Η ονομασία κρασί προέρχεται από τη λέξη κράσις, δηλαδή ανάμειξη. Οι αρχαίοι έπιναν το κρασί τους «νερωμένο» και όχι μόνο με φυσικό νερό αλλά και με θαλασσινό νερό κι έφτιαχναν το «θαλασσίτη οίνο». 

Στην αρχαία Αθήνα τα Οσχοφόρια ήταν μια από τις πιο λαμπρές γιορτές. Νέοι, ντυμένοι γυναικεία, κρατώντας όσχους, δηλαδή τσαμπιά σταφύλια, έκαναν αγώνα δρόμου από το ναό του Διονύσου μέχρι το ναό της Σκιράδος Αθηνάς, στο Φάληρο. 

Οι αμπελουργοί, με τραγούδια, χορούς και γλέντια που γίνονται στους αμπελώνες έκφραζαν ανέκαθεν τις ευχαριστίες τους στο Θεό ή τους θεούς για την καλή σοδειά. Στα αμπελοχώρια, δηλαδή στα χωριά που το σταφύλι αποτελεί το βασικό πόρο ζωής τους, η πρώτη μέρα του τρύγου -παρόλο που μπορεί να είναι διαφορετική από τόπο σε τόπο- χαιρετίζεται με τύμπανα, νταούλια και τραγούδια και ο τρύγος έχει τη μορφή αληθινού πανηγυριού. Το πανηγύρι του τρύγου κορυφώνεται στο πατητήρι. Πλήθος κόσμου, κυρίως νέοι και νέες, ντόπιοι και ξένοι βρίσκουν πολύ διασκεδαστικό το πάτημα των σταφυλιών. Με γέλια και τραγούδια πατούν τα σταφύλια για να βγει ο περίφημος λαμπερός χυμός για να φτάσει στα ποτήρια που «τσουγκρίζουν» εις υγείαν!   

Πηγή:neapoliilias.blogspot

Ο τρύγος στην τέχνη

 
 

 

Η σημασία των δέντρων στη λαϊκή μας παράδοση...

Τα δέντρα στη λαϊκή παράδοση των Ελλήνων
Tα Δέντρα, λέει μια παράδοση, «έχουνε ψυχή κι ακούνε και νιώθουνε… Γι’ αυτό, λένε, μια βολά που κοβ’ ένας ένα δέντρο, τ’ άκουγε που βόγγαγε κάθε τσεκουριά που το βάραγε. Και το παράτησ’ ο άνθρωπος και το ‘βανε στα πόδια.».

H αφήγηση, που με πλήθος παραλλαγές συναντιέται σχεδόν σε όλους τους λαούς και εποχές, δεν αποσκοπεί μόνο να συνετίζει όσο, κυρίως, να μεταφέρει το αρχέγονο δέος και τον επιβαλλόμενο σεβασμό προς ένα ξεχωριστό πλάσμα της φύσης.

H ιδέα ότι το δέντρο ανήκει στην αμφίβολη και υποβλητική σφαίρα ύπαρξης ανάμεσα στον κόσμο των εμψύχων και στο φυτικό κόσμο, είναι παλαιότατη. Hταν ήδη αρχαία όταν, στις αρχές του 3ου αι. π.X., ο Καλλιμάχος έγραφε τον Yμνο στη θεά Δήμητρα: «Tις μοι καλά δένδρεα κόπτει;», ρωτά η θεά – ποιος είναι ο βέβηλος που κόβει την ιερή βελανιδιά της; Hταν ο Eρυσίχθων, που είχε μπει το ιερό άλσος της, όπου υπήρχαν «πίτυς, μεγάλαι πτελέαι και όχναι» – πεύκα, φτελιές μεγάλες και αχλαδιές. Στα χτυπήματα του τσεκουριού η βελανιδιά, δέντρο πελώριο με κορμό δεκαπέντε οργιές χοντρό, αναστέναξε κι από την πληγή έτρεξε αίμα· και η νύμφη που ζούσε μέσα του, πεθαίνοντας μαζί του, προέβλεψε την τιμωρία του ιερόσυλου Ερυσίχθονα, που ήταν να δέρνεται ακατάπαυστα από αιώνια πείνα.

 Η ανάθεση δένδρων και αλσυλλίων ή δασών σε ιερά αποτελεί έμμεση πρόνοια για την προστασία τους από την αλόγιστη ξύλευση. Η σύνδεση των δέντρων με θεούς, ημίθεους και νύμφες απηχεί αυτήν την πρόνοια, τον σεβασμό και την αγάπη προς τα δέντρα, που, βουβά καθώς είναι, δεν μπορούν να υπερασπιστούν την ύπαρξή τους. Τα δέντρα που ανήκαν σε ιερά από την αρχαιότητα, εκκλησιαστικά και μοναστηριακά δέντρα στα χριστιανικά χρόνια, προστατεύονταν από την κοπή και την κακοποίηση. Oι παραδόσεις τονίζουν εμφατικά την τιμωρία των βέβηλων.

Δέντρα στοιχειωμένα

Kάθε που γίνεται λόγος για δέντρα με ψυχή ο νους πάει στη «Βασιλική δρυ» του Παπαδιαμάντη, στο «…περικαλλές δένδρον, μεμονωμένον, πελώριον… την άνασσα του δρυμού, δέσποινα αγρίας καλλονής, βασίλισσαν της δρόσου…», με την «κορυφήν της βαθύκομον ως στέμμα παρθενικόν, διάδημα θείον», αυτό που στο εναργές όνειρό του το είδε ο Σκιαθίτης ως γυναίκα, «κόρη ερατεινή, Αμαδρυάδα» ενσαρκωμένη στην πελώρια βελανιδιά. O αφανισμός του δέντρου από τον «σχωρεμένο το Βαργένη, που δεν είχε κάμει νισάφι με το τσεκούρι του, όλο θεόρατα δέντρα, τόσα σημαδιακά πράματα…» είχε σαν αποτέλεσμα «σαν το ‘κοψε κι ύστερα, δεν είδε χαΐρι και προκοπή. Αρρώστησε, και σε λίγες μέρες πέθανε. Το Μεγάλο Δέντρο ήτον στοιχειωμένο.».

 O Ν. Γ. Πολίτης διασώζει ανάλογη παράδοση για τη νεράιδα της ιτιάς, από την Αλωνίσταινα Μαντινείας: «Στης Μηλιάς τον κάμπο, στ’ αμπέλια κοντά στην Τουρκόβρυση, ήτανε νια ετιά. Ο συχωρεμένος ο Δημητράς… ανέβηκ’ ένα μεσημέρι να κόψει κλάρες… Hτανε μοναχός, κι έκοψε δυο τρεις κλάρες, ακούει και σειέται η ετιά και σκούζει, «Ωχ! Εγώ ‘μαι, η ετιά. Γιατί με κόβεις; Βάνε στη στιγμή τούς κλώνους στη θέση τους». Ο άνθρωπος που άκουσε το δέντρο να μιλάει, εκατέβηκε λιγοθυμισμένος. Σε τρεις μέρες επέθανε…» (Παραδόσεις, τ. Α΄, 1904, σ. 178-9, αρ. 326).

 «Τα μεγάλα και παλαιά δέντρα είναι στοιχειωμένα, και οι άνθρωποι αποφεύγουν να κάθωνται πολλήν ώρα αποκάτω σ’ αυτά, ή να κοιμώνται στον ήσκιο των, για να μην πάθουν. Και όταν κόβουν κανένα απ’ αυτά οι ξυλοκόποι και το ιδούν πως γέρνει να πέσει, πέφτουν μπρούμυτα καταγής και δε βγάνουν μιλιά, για να μην τους εννοήσει η ψυχή του δέντρου, όταν θα βγαίνει, πως είναι εκεί, και καθώς είναι αγαναχτισμένη τους λαβώσει. Και στον κορμό στη μέση όταν κόβουν βάνουν μια πέτρα για να εμποδιστεί να μην έβγει με ορμή η ψυχή του δέντρου. Τι αλλιώς θα τους κάμει κακό και θα τους κοψομεσιάσει…» (ό.π., σ. 177-178, αρ. 324).

Yπήρχε επίσης η δοξασία ότι όποιος φυτέψει στοιχειωμένο δέντρο θα πεθάνει: «Πολλά δέντρα θεριακωμένα και μοναχικά είναι στοιχειωμένα, και τα φυλάνε το καθένα το στοιχειό του, γι’ αυτό κανείς δεν κοττάει να τα πειράξει. Και γνωρίζεται εύκολα ποιο δέντρο στοιχειώνει, γιατί πρόωρα μεγαλώνει και δυναμώνει πολύ. Oποιος φυτέψει τέτοιο μεγάλο δέντρο θα πεθάνει, γιατί χωρίς άλλο θα τον πνίξει το στοιχειό.».

 Tέτοιο δέντρο είναι η καρυδιά, που με τους βαρείς χυμούς που διατρέχουν τις φλέβες της κάνει -όπως και η συκιά κι η ακακία- ίσκιο βαρύ και ανθυγιεινό. Tη βαραίνει, λέει, κατάρα, γιατί «… μαθές, σαν κρεμάσανε τον Χριστό ο Ιούδας ένιωσε τι πράμα είχε καμωμένο και δεν τ’ άντεξε η καρδιά του. Είδε και απόειδε, λέει, και πήε να κρεμαστεί. Δω-κει, δω-κει βρίσκει μια γερή καρυδιά και δένει το σκοινί και κρεμιέται. Κι’ από τότενες, λένε, η καρυδιά έχει ήσκιον βαρύ.» αλλά και τη συκιά «…τηνε καταράστηκε κι ο Χριστός ο ίδιος… Μια βουλά ο Χριστός πάγαινε στη στράτα με τους μαθητές του. Δεν είχανε κουμάντο (φαγητό μαζί τους). Πείναε ο Χριστός και ζύγωσε σε μια συκιά να φάει κάνα σύκο. Τηράει δω, τηράει κει ολόυρα το δέντρο, μα δε βρίσκει σύκο πουθενά. Και τότενες, λέει, την καταράστη, κι η συκιά ξεράθηκε. Κι από τότενες, λέει, ο ήσκιος της συκιάς είναι βαρύς κι άμα πας να γύρεις ‘πο κάτου σε πιάνει το κεφάλι.».

H δύναμη του «στοιχειού»

Κλαδιά δέντρων, διαφορετικά κατά περίσταση, χρησιμοποιούνται στη διάρκεια της χρονιάς για στολισμό, επίτευξη γονιμότητας, προστασία από τη βασκανία και γενικά για ευεργετική επίδραση σε ανθρώπους, ζώα και κτήματα. H ελιά, σύμβολο μακροβιότητας, γονιμότητας και ευτυχίας, εξακολουθεί να έχει τη μεγαλύτερη χρήση στα κρίσιμα περάσματα του κύκλου της ανθρώπινης ζωής (γέννηση και θάνατο) αλλά και του κύκλου του χρόνου: Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, Πρωτομαγιά κ.λπ. Αλλά και το πουρνάρι, η καρυδιά, η κρανιά, η μηλιά κ.ά. χρησιμοποιούνται επίσης στον ετήσιο κύκλο.

Την παραμονή των Χριστουγέννων, αρχή του Δωδεκαήμερου, στα σπίτια άναβαν και κρατούσαν συνεχώς αναμμένη όλο το Δωδεκαήμερο, τη φωτιά στην εστία για να διώχνει τους καλλικάντζαρους. Διάλεγαν ξύλα που αργούν να καούν, ακόμη και χλωρά, και τα «πάντρευαν». O αριθμός τους συμβολίζει τον νοικοκύρη του σπιτιού ή το αντρόγυνο κ.λπ. Στα Άγραφα «… βάνουν ξύλο αγριοκερασιάς για στοίχειωμα της νοικοκυράς και κέδρου για στοίχειωμα του νοικοκύρη…»· στη Λευκάδα, αφού τοποθετήσουν στη γωνιά δυο ξύλα (ένα μεγάλο, ίσιο, αρσενικό, και ένα με παραφυάδες, θηλυκό), χύνουν επάνω σ’ αυτά λίγο λάδι και κρασί ψάλλοντας… «Ευλογητός ει, Κύριε», (ο νοικοκύρης) ανάβει τα ζευγαρωμένα ξύλα.

 Tην Πρωτοχρονιά, στην Ήπειρο ρίχνουν στη φωτιά κλαδί πρίνου, λέγοντας: «… Όσα φύλλα και κλαριά, τόσα γρόσια και φλουριά.», ενώ στη Μάδυτο «θέτουν κλάδον ελαίας ως σημείον υγείας, φλουριά ως σημείον ευτυχίας…». Στην Κίο το βράδυ της παραμονής «… ο νοικοκύρης (έπαιρνε) το κλωνί το ελαιόδεντρο… και το κάρφωνε στον άγιο Βασίλη (την ψημένη πίττα) επάνω κ’ έλεγε: «Χρόνια πολλά. Με το καλό να μπη άη Βασίλης…»».

Kατά τη διάρκεια των πρωτοχρονιάτικων αγερμών, στην περιφέρεια Αδριανουπόλεως τα παιδιά γύριζαν τα σπίτια μ’ ένα κλαδί κρανιάς (σουρβάκι) και σούρβιζαν, δηλ. κτυπούσαν τον νοικοκύρην και τους οικείους εις την ράχιν, λέγοντας: «Σούρβα, σούρβα, γερό κορμί, γερό κορμί, γερό σταυρί…». Στη Σινώπη «μόλις ξημερώση την Αρχιχρονιά… ένα κορίτσι έπαιρνεν ένα κομμάτι δάφνα κ’ επήγαινε στα συγγενικά σπίτια να καλαγγιάση το οτσάκι… Πήγαινε ίσια στο τζάκι, έρριχνε τη δάφνα μέσ’ στη φωτιά και καούντανε κ’ έλεγε: «Και του χρόνου, καλές δουλειές»…».

Tην ημέρα των Βαΐων, για να στολίσουν τις εκκλησίες και να μοιράσουν τα βάγια στους εκκλησιαζόμενους, χρησιμοποιούν δάφνες, φοίνικες και ελιές. Στο Λοζέτσι της Ηπείρου, «όσες νύφες γίνουν τη χρονιά μέσα, όλες θα παν του Λαζάρου για τα βάγια. Κάθε νύφη στολίζεται με πράσινο φόρεμα, σαν το χρώμα της βάγιας, και με κόκκινη μάλλινη φούστα από μέσα… Πριν να κινήση η νύφη με τη συνοδεία της, έχει στείλει την κουνιάδα της και την αδερφή της, κορίτσια ανύπαντρα -όχι παντρεμένα, να ‘χουν και μάννα και πατέρα- και πηγαίνουν στο λόγγο. Κόβουν ένα φόρτωμα βάγια… και τα πηγαίνουν (τραγουδώντας) στ’ Αλωνάκι, όπου περιμένουν οι νύφες…».

Tο μαγιόξυλο

Tην Πρωτομαγιά σε πολλά μέρη συνηθίζεται το κύλισμα γυναικών και κοριτσιών πάνω στη χλόη, η περίζωση της μέσης με λυγαριά κ.ά., και ο εναγκαλισμός χονδρών δένδρων. Στη Μεσημβρία «οι γυναίκες τη πρωτομαγιά γέντασ’ παρέες – παρέες… και χορεύανε, τραβουδούσανε κ’ ένα: Καλόγερε τ’ αδράχτια σου και άλλα τραβούδια, που ελέγανε και τις αποκριές… Είχανε και μια βηλάρα (φαλλόν) καμωμένη με ξύλο, τη στολίζανε με πρασινάδες και με λουλούδια και τη σερβίριζε η μια στην άλληνα και την λέγανε Μάιο». 

 Στην Κοζάνη «κόπτουν λυγαριάν και την τυλίσσουν περί την οσφύν, διά να γίνουν ευλύγιστοι, αγκαλιάζουν χονδρά δένδρα, διά να παχύνουν και ζήσουν, ως εκείνα, πολλά έτη». Αλλού, τα παιδιά ή και άνδρες γυρνούν την Πρωτομαγιά από σπίτι σε σπίτι κρατώντας το «μαγιόξυλο», κλαδί από κυπαρίσσι ή άλλο δένδρο, ή περιάγουν το «Mαγιόπουλο», άνδρα ή παιδί στολισμένο με άνθη. Στην Πάργα «… γύριζαν τα σπίτια και τραγουδούσαν το τραγούδι του Μαΐου, στεφανωμένα με λουλούδια και κρατώντας στα χέρια τους μεγάλους κλώνους πορτοκαλιάς ή νεραντζιάς, γεμάτους άνθη…». Tης Πεντηκοστής στη Θράκη «καθανίνας παγαίν’ στην εκκλησιά μ’ ένα κλωνί καρυδιά στο χέρ’, για να το βάν’ να γονατίσ’ απάν’. Είναι η μέρα που περνάνε οι ψυχές τση Τρίχας το ιοφύρ’ κι όσες είναι καθαρές μπαίν’ νε στο bαράδεισο, ειδεμή πέφτ’νε μέσ’ στ’ gόλασ’».
 [Αικ. Πολυμερου-Kαμηλάκη, Διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, Καθημερινή.24grammata.com]

Πηγή:laikiparadosi.blogspot.gr