Όταν το 1821 γίνεται "τροφός" της ποίησης

«Τρία μπαϊράκια φαίνονται ποκάτω από το Σούλι./ Τό 'να 'ναι του Μουχτρά πασά, τ' άλλο του Σελιχτάρη,/ το τρίτο το καλύτερο είναι του Μιτσομπόνου./ Μια παπαδιά τ' αγνάντεψε ν' από ψηλή ραχούλα./ "Πού 'στε του Λάμπρου τα παιδιά, πού 'στε νοι Μποτσαραίοι;/ Αρβανιτιά μας πλάκωσε, θέλει να μας σκλαβώση".(...) Κι ο Κουτσονίκας φώναξεν από το μετερίζι:/ "Παιδιά, σταθήτε στέρεα, σταθήτε αντρειωμένα,/ γιατ' έρχεται ο Μουχτρά πασάς με δώδεκα χιλιάδες"./ Ο πόλεμος αρχίνισε κι ανάψαν τα τουφέκια.(...)»δημοτικό τραγούδι για την πρώτη εκστρατεία του Αλή Πασά στο Σούλι (1792) 

Η Δημοτική μας ποίηση ήταν η πρώτη και αλάθευτη που εξιστόρησε την μακραίωνη σκλαβιά του λαού μας αλλά και η άρρηκτα συνδεδεμένη με τους μακροχρόνιους απελευθερωτικούς αγώνες του. Με λίγα λόγια, το δημοτικό τραγούδι είναι η γνήσια και η ανόθευτη έκφραση της λαϊκής ψυχής.

Στα Τρίκορφα μες στην κορφή (Πελοπόννησος)

Στα Tρίκορφα μες στην κορφή Kολοκοτρώνης ρίχν' ορδή, μες στα Tρίκορφα στη ράχη πάει το αίμα σαν αυλάκι. Kολοκοτρώνης φώναξε κι ούλος ο κόσμος τρόμαξε, γιεμ, ο Θοδωρής φωνάζει και το στράτευμα διατάζει. Πού 'σαι μωρέ Nικηταρά πο 'χουν τα πόδια σου φτερά, γιεμ, και συ μωρέ Γιατράκο κάθε μέρα κάνεις τράκο

Θρήνος μεγάλος έγινε (του Μάρκου Μπότσαρη)

Του Κίτσου η μάνα - Ευανθία Γκούζου

Είναι αμέτρητος ο θησαυρός της ελληνικής ποίησης για τους αγώνες του λαού μας για την ελευθερία κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας, αυτοί ήταν που έθρεψαν τους στίχους αλλά και τις ιδέες του πρωτεργάτη της ελευθερίας, του Ρήγα Βελενστινλή.  

Ως πότε παλικάρια, θα ζούμε στα στενά,

μονάχοι σα λιοντάρια, στες ράχες στα βουνά;

Κάλλιο είναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή,

Σπηλιές να κατοικούμε, να βλέπουμε κλαδιά,

παρά σαράντα χρόνους, σκλαβιά και φυλακή.

Κάλλιο είναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή,

να φεύγωμ' απ' τον κόσμο, για την πικρή σκλαβιά;

παρά σαράντα χρόνους, σκλαβιά και φυλακή.

τους φίλους, τα παιδιά μας, κι όλους τους συγγενείς;

Να χάνωμεν αδέλφια, πατρίδα και γονείς,

Κάλλιο είναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή,

παρά σαράντα χρόνους, σκλαβιά και φυλακή

Ο Ανδρέας Κάλβος το 1824 εκδίδει τη “Λύρα”, μια συλλογή με 10 ωδές, ενώ το 1826 εκδίδει τα “Λυρικά μια άλλη συλλογή με άλλες 10 ωδές.Στην 4η Ωδή  “Εις Σάμον” των Λυρικών γράφει χαρακτηριστικά: «Όσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται, ζυγόν δουλείας, ας έχωσι· θέλει αρετήν και τόλμηνη ελευθερία», αναδεικνύοντας την ελευθερία ως το υπέρτατο αγαθό στην ανθρώπινη ζωή. 

Εις Σάμον

Όσοι το χάλκεον χέρι

Βαρύ του φόβου αισθάνονται

Ζυγόν δουλειάς ας εχωσι.

Η ελευθέρια.

Θέλει αρετήν και τόλμην

νουν αληθείας) επτέρωσε

Αυτή (και ο μύθος κρύπτει

τον Ίκαρον και αν έπεσεν

Αφ'υψηλά όμως έπεσε

ο πτερωθείς κ'επνίγη

θαλασσωμένος.

Και απέθανε ελεύθερος.

Φρικτόν τον τάφον.

Αν γένης σφάγιον άτιμων

Ενός τυρράνου, νόμιζε

Αλλά και ο εθνικός μας ποιητής, Διονύσιος Σολωμός, εμπνέεται από τον επαναστατικό αγώνα του λαού μας και γράφει το 1823 στην πατρίδα του, Ζάκυνθο, τον “Υμνον εις την Ελευθερίαν”. Επίσης την ίδια χρονιά εμπνέεται από την ηρωϊκή μορφή του Μάρκου Μπότσαρη και τον θάνατό του και γράφει το ποίημα “Εις Μάρκον Μπότσαρη”.

Εις Μάρκον Μπότσαρη

Η Δόξα δεξιά συντροφεύειτον άντρα που τρέχει με κόπουςτης Φήμης τους δύσβατους τόπους,και ο Φθόνος τού στέκει ζερβιά,με μάτια, με χείλη πικρά·

αλλ’ όποτε η μοίρα του γράψει,τον δρόμον του κόσμου να πάψει,η Δόξα καθίζει μονάχηστην πλάκα του τάφου λαμπρή,και ο Φθόνος αλλού περπατεί.

Στην πλάκα του Μάρκου καθίζειη Δόξα λαμπράδες γιομάτη·κλεισμένο για πάντα το μάτι,οπού ’χε πολέμου φωτιά·—ελάτε ν’ ακούστε, παιδιά!

Σοφοί λεξιθήρες, μακρία —μη λάχει σας βλάψω τ’ αυτία·τρεχάτε στα μνήματα μέσακαι ψάλτε με λόγια τρελά· —ελάτε ν’ ακούστε, παιδιά!

Το λείψανο που ’χε γλιτώσειο Πρίαμος με θρήνους, με δώρα,εγύριζε οπίσω την ώραπου πέφτει στην όψη της γηςτο φως το γλυκό της αυγής.

Εβγήκαν μαζί τής θλιμμένηςΤρωάδας απ’ όλα τα μέρηγυναίκες, παιδάκια και γέροι,θρηνώντας, να ιδούν το κορμίπου χάνει γι’ αυτούς την ψυχή.

Κλεισμένο δεν έμεινε στόμααπάνου στου Μάρκου το σώμα·απέθαν’, απέθαν’ ο Μάρκος·μια θλίψη, μία άκρα βοή,και θρήνος και κλάψα πολλή.
Παρόμοια ηχώ θα λαλήσει,του κόσμου την ύστερη μέρα,παντού στον καινούριον αέρα·παρόμοια στους τάφους θα εμβεί,

να κάμει καθένας να εβγεί. 

Όμως το κορυφαίο του ποιητικό έργο του είναι αυτό που έχει στηριχθεί στο ιστορικό γεγονός, τη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου (Απρίλιο 1825 έως Απρίλιο 1826) από τους Τούρκους και στη συνέχεια απ' τους Αιγύπτιους, καθώς και την ηρωϊκή έξοδο τους. 

Άκρα του τάφου σιωπή

Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει.

Λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί κι η μάνα το ζηλεύει.

Τα μάτια η πείνα εμαύρισε στα μάτια η μάνα μνέει

"Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ’ έχω `γώ στο χέρι;

στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει.

Οπού συ μου `γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει".

Πειρασμός

Έστησ’ ο έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη

κι η φύσις ηύρε την καλή και τη γλυκιά της ώρα

και μες τη σκιά, που φούντωσε και κλεί δροσιές και μόσχους,

ανάκουστος κηλαηδισμός και λιποθυμισμένος.

χύνονται μες την άβυσσο τη μοσχοβολισμένη

Νερά καθάρια και γλυκά, νερά χαριτωμένα,

κι ούλα στον ήλιο δείχνοντας τα πλούτια της πηγής τους,

και παίρνουνε το μόσχο της κι αφήνουν τη δροσιά τους

Έξ’ αναβρύζει κι η ζωή σ’ ’γη, σ’ ουρανό, σε κύμα.

τρέχουν εδώ, τρέχουν εκεί και κάνουν σαν αηδόνια.

ακίνητ’ όπου κι αν ιδείς και κάτασπρ’ ως τον πάτο,

Αλλά στης λίμνης το νερό, π’ ακίνητο `ναι κι άσπρο,

με μικρόν ίσκιον άγνωρον έπαιξ’ η πεταλούδα,

Νύχτα γιομάτη θαύματα, νύχτα σπαρμένη μάγια!

πούχ’ ευωδίσει τς’ ύπνους της μέσα στον άγριο κρίνο.

Αλαφροΐσκιωτε καλέ, για πες απόψε τι `δες.

κι όμορφη βγαίνει κορασιά ντυμένη με το φως του.

Χωρίς ποσώς γης, ουρανός και θάλασσα να πνένε,

ουδ’ όσο κάν’ η μέλισσα κοντά στο λουλουδάκι,

γύρου σε κάτι ατάραχο, π’ ασπρίζει μες τη λίμνη,

μονάχο ανακατώθηκε το στρογγυλό φεγγάρι

Αλλ' ήλιος αλλ' αόρατος

Αλλ' ήλιος μέγας κι άσβηστος αιθέρας κοσμοφόρος (από το μαύρο σύγνεφο κι από τη μαύρη πίσσα) Αλλ' ήλιος αλλ' αμέτρητος αιθέρας κοσμοφόρος (από το μαύρο σύγνεφο κι από τη μαύρη πίσσα) Αλλ' ήλιος, αλλ' αόρατος αιθέρας κοσμοφόρος παντόγυρα στον όμορφον αέρα της αντρείας, δεν τους βαραίνει ο πόλεμος, αλλ' έγινε πνοή τους δεν τους βαραίνει ο πόλεμος κι εμπόδισμα δεν είναι στις κορασιές να τραγουδούν και στα παιδιά να παίζουν. (από το μαύρο σύγνεφο κι από τη μαύρη πίσσα) Αλλ' ήλιος αλλ' ατάραχος αιθέρας κοσμοφόρος Αλλ' ήλιος, αλλ' αόρατος αιθέρας κοσμοφόρος κάθε φωνή κινούμενη κατά το φως μιλούσε κι εσκόρπα τα τρισεύγενα λουλούδια της αγάπης κι ο ουρανός καμάρωνε κι η γη χειροκροτούσε.

Αηδονολάλειε στήθος μου - Ειρήνη Παππά, Γ. Μαρκόπουλος

Άγγελε, μόνον στ' όνειρο μου δίνεις τα φτερά σου

Ιδού, που τα σφυροκοπώ στον ανοιχτόν αέρα

τα θέλω 'γω, να τα 'χω 'γω, να τα κρατώ κλεισμένα

Εδώ π' αγάπης τρέχουνε βρύσες χαριτωμένες

αηδονολάλειε στήθος μου, πριν το σπαθί σε σχίσει

Με σας να πέσω στο σπαθί κι άμποτε να 'μαι πρώτη

Τα μάτια δείχνουν έρωτα για τον απάνου κόσμο

Και στη θωριά του, είν' όμορφο το φως και μαγεμένο

Χωρίς φιλί, χαιρετισμό, χωρίς ματιά να δώσω

Τα σπλάχνα μου κι η θάλασσα ποτέ δεν ησυχάζουν

κι όσα άνθια θρέφει και καρπούς τόσ' άρματα σε κλειούνε

Το χάραμα επήρα

Το χάραμα επήρα του ήλιου το δρόμο,

κρεμώντας τη λύρα τη δίκαιη στον ώμο

κι απ’ όπου χαράζει έως όπου βυθά,

τα μάτια μου δεν είδαν

τόπον ενδοξότερον από τούτο το αλωνάκι.

Παράμερα στέκει ο άντρας και κλαίει

αργά το τουφέκι σηκώνει και λέει:

"Σε τούτο το χέρι τι κάνεις εσύ;

Ο εχθρός μου το ξέρει πως μου είσαι βαρύ".

Της μάνας ω λαύρα! Τα τέκνα τριγύρου

φθαρμένα και μαύρα, σαν ίσκιους ονείρου.

Λαλεί το πουλάκι στου πόνου τη γη

και βρίσκει σπειράκι και μάνα φθονεί.

Γρικούν να ταράζει του εχθρού τον αέρα

μιαν άλλη, που μοιάζει τ’ αντίλαλου πέρα

και ξάφνου πετιέται με τρόμου λαλιά

πολύ ώρα γρικιέται κι ο κόσμος βροντά.

Αμέριμνον όντας τ’ αράπη το στόμα

σφυρίζει, περνώντας στου Μάρκου το χώμα.

Διαβαίνει κι αγάλι ξαπλώνετ’ εκεί,

που εβγήκι η μεγάλη του Μπάιρον ψυχή.

Προβαίνει και κράζει

τα έθνη σκιασμένα.

Και ω πείνα και φρίκη!

Δε σκούζει σκυλί!

Και η μέρα προβαίνει,

τα νέφια συντρίβει.

Να, η νύχτα που βγαίνει

κι αστέρι δεν κρύβει.

Υπήρχαν όμως και οι κορυφαίοι του ευρωπαϊκού ρομαντισμού ποιητές, που δεν πρέπει να ξεχνάμε όπως τον Γερμανό Βίλχεμ Μίλερ που έγραψε 53 υπέροχα ποιήματα “Τραγούδια των Ελλήνων. Γράφει στο ποίημά του “Η Ελλάδα και ο κόσμος” 

Χωρίς τη Λευτεριά τι θα ήσουν εσύ, Ελλάδα;

Χωρίς εσένα, Ελλάδα, τι θα ήταν ο κόσμος;

Ελάτε σεις λαοί απ’ όλες τις Χώρες

Δείτε τα στήθια που σας θήλασαν

Με το καθαρό γάλα της σοφίας.

Και ο Λόρδος Βύρων, που πέθανε αγωνιζόμενος για την ελευθερία της πατρίδας μας στο Μεσολόγγι, έγραψε έξοχα ποιήματα:

Αδιάφορη τούτη η καρδιά θα μένει 

γιατί καρδιά καμμιά δεν συγκινεί: 

κι’ όμως απαρνημένη και θλιμμένη 

ματώνει στη στιγμή. 

Οι μέρες μου χλωμά κίτρινα φύλλα 

τ’ άνθη και της αγάπης οι καρποί 

είναι σκουλήκια βούρκος και σαπίλα 

και κούφιοι οι παλμοί. 

Οι σπίθες που μου φεύγουν απ’ τα σπλάχνα 

καθώς ηφαίστεια νησιού νεκρά 

φλόγες δεν βγάνουνε παρά μιαν άχνα 

σα νεκρικά πυρά. 

Τον κλήρο του έρωτα που συνταράζει 

ελπίδες και πόθους δεν έχω εγώ 

μηδέ σκοπό πάρεξ ένα μαράζι 

ένα βαρύ ζυγό. 

Και να μην πω: «ούτε έτσι – μήτε τώρα…» 

στα εξιλαστήρια πάθη της ζωής 

ηρώων στεφάνια πλέκονται οληνώρα 

θανάτου και τιμής. 

Βόλια και λάβαρα! Αχός, Ελλάδα 

φως μου, πώς με καλείς. Πολεμιστές 

και πάλι στης ασπίδας την απλάδα 

πεθαίνουν νικητές. 

Ω ξύπνα! Ελλάδα μου όχι συ, ξύπνα 

και βύζαξε τις ρίζες πνεύμα μου 

δυνάμωσε μες των Γραικών τα δείπνα 

με ένα νεύμα μου. 

Πείνες της σάρκας, ηδονές και πάθος 

τα βδελυρά και τερατόμορφα 

Όχι! Κύττα την ομορφιά σαν λάθος 

σε πρόσωπα όμορφα. 

Αν κλαις τη νιότη σου, τότε μη ζήσεις! 

Χρέος και θάνατος σωστός εδώ 

με σφαίρες τη ζωή σου να σφαλίσεις 

στο χώμα αυτό. 

Γύρνα με περιέργεια το κεφάλι

μέτρα καλά, να ’ναι φαρδύς-πλατύς 

ο τάφος σου, κι’ ύστερα από την ζάλη 

πέσε ν’ αναπαυτείς. 

Αλλά και ο  μεγάλος Ρώσος ποιητής Αλέξαδρος Πούσκιν ενθουσιασμένος απ' το κίνημα του Αλέξανδρου Υψηλάντη στη Μολδοβλαχία αναφωνεί:  

Εμπρός στυλώσου Ελλάδα επαναστάτισσα
Βάστα γερά στο χέρι τ’ άρματά σου,
Μάταια δεν ξεσηκώθηκε ο Όλυμπος
Η Πίνδος, οι Θερμοπύλες δοξάσμά σου
Απ’ τα βαθιά σου σπλάχνα ξεπετάχτηκε
Η λευτεριά ολόφωτη, γενναία
Κι από τον τάφο του Σοφοκλή απ’ τα μάρμαρα
Της Αθήνας πάντα ιερά σου και νέα
Θεών και ηρώων πατρίδα, σπάζεις άξαφνα
Το ζυγό σου και την ενάντια μοίρα
Με την ηχώ που βγαίνει του Τυργαίου σου
Του Μπάιρον και του Ρήγα άξια λύρα.