Ο Άγιος Υάκινθος, ο δικός μας άγιος της αγάπης...!

Ανεβαίνοντας  στον Ψηλορείτη και σε ύψος περίπου 1200 μ. ύπαρχε ένα λιτό, κυκλικό, πέτρινο  εκκλησάκι , που θυμίζει τα μητάτα της περιοχής αφιερωμένο στον Άγιο Υάκινθο.  Θεωρείται  ο Άγιος του έρωτα, των αγνών αισθημάτων, της δημιουργίας και της έμπνευσης όχι ιδιαίτερα γνωστός την υπόλοιπη Ελλάδα , όσο στην Κρήτη και μάλιστα στα Ανώγεια . Γιορτάζει κάθε χρόνο στις 3 Ιουλίου.

Ο Υάκινθος ήταν πρώτα πρώτα ένας προελληνικός θεός, θεός της βλάστησης και της γονιμότητας, που πέθαινε και ανασταινόταν κάθε χρόνο, εορταζόμενος με τριήμερες τελετές στη Σπάρτη, τα Υακίνθεια. Το όνομά του αποδόθηκε κατά τα ιστορικά χρόνια και σε έναν ωραίο νέο, τον οποίο αγάπησε σύμφωνα με τον μύθο ο Απόλλων, αλλά και ο Ζέφυρος, και πάνω στη διαμάχη των θεών, το παλικάρι βρήκε τον θάνατο. Λένε μάλιστα πως ο δίσκος που έριχνε με τον Απόλλωνα ο νέος στράφηκε από τον θεό του ανέμου εναντίον του. Άλλοι μένε πως μία  μέρα καθώς ο Απόλλωνας μάθαινε στον Υάκινθο δισκοβολία, του ξέφυγε ο δίσκος και τον χτύπησε. Από το αίμα του ο Απόλλωνας έπλασε το γνωστό  λουλούδι.

Ο Άγιος Υάκινθος , σύμφωνα με την Ορθόδοξη Εκκλησία πάλι , υπήρξε , θαλαμηπόλος του αυτοκράτορα Τραϊανού, ο οποίος του ζήτησε να απαρνηθεί τον Χριστό. Εκείνος αρνήθηκε και φυλακίστηκε 12 χιλιόμετρα νότια από τα Ανώγεια της Κρήτης, στην ορεινή περιοχή Φούρνοι, όπου του έδιναν φαγητά ποτισμένα με το αίμα ζώων που είχαν θυσιαστεί σε είδωλα ( Ειδωλόθυτα δηλ. κρέατα από παγανιστική θυσία).Ο Άγιος αρνήθηκε το φαγητό επί σαράντα ημέρες και τελικά πέθανε από ασιτία το 117 μ.Χ., σε ηλικία 21 ετών. Οι φρουροί του βρήκαν στο κελί του αγγέλους που κρατούσαν λαμπάδες να τον στεφανώνουν. Ο αυτοκράτορας Τραϊανός, κατά την ελληνορθόδοξη παράδοση, έδωσε εντολή να πετάξουν το λείψανό του στα θηρία, αλλά το φύλασσαν άγγελοι και τα θηρία δεν το πείραξαν. Τελικά, το λείψανο ετάφη στην πατρίδα του, την Καισάρεια, από έναν συγκλητικό που του ξαναέδωσε το φως του.

Στα Υακίνθεια, σε ένα συγκερασμό της αρχαιοελληνικής και της χριστιανικής γιορτής, κάθε καλοκαίρι, σύμφωνα με την τοπική παράδοση,τιμώνται η νιότη και η αγάπη, με πλούσιες πολιτιστικές εκδηλώσεις, που διαρκούν τρεις ημέρες. Έχουν εξελιχθεί, μάλιστα, σε θεσμό και αποτελούν πόλο έλξης επισκεπτών και μουσικών από την Κρήτη και άλλες περιοχές της Ελλάδας, αλλά και όλη τη Μεσόγειο.

Στο μουσικό κομμάτι των εκδηλώσεων έντονη είναι η σφραγίδα τουΛουδοβίκου των Ανωγείων, διοργανωτή των Υακινθείων από το 1998, που με το δικό του ιδιαίτερο, χαρισματικό τρόπο τραγουδά τον έρωτα και την προσδοκία του.

 Η ιστοσελίδα των Υακινθείων ξεκινά με σύντομο κείμενο για τον ωραίο Υάκινθο που ρίχνει το δίσκο μαζί με τον Απόλλωνα προκαλώντας τη ζήλια του Ζέφυρου. Και μιας και ο Άγιος θεωρείται ο δικός μας Άγιος της Αγάπης και του Έρωτα ο Λουδοβίκος συμπληρώνει :«Ο έρωτας έχει τελικά πολλά διαφορετικά πρόσωπα. Κι αν ένα από αυτά γιορτάζει τον Φλεβάρη, υπάρχει κι εκείνο του Υάκινθου που τιμάται το καλοκαίρι. Ο Άγιος Υάκινθος με τον Βαλεντίνο δεν είναι διαφορά αντίθεσης, απλά διαφορά. Στον Βαλεντίνο κόβουνε τα τριαντάφυλλα και τα προσφέρουνε για αγάπη στα κορίτσια τους. Εμείς παίρνουμε το χέρι του κοριτσιού και το οδηγούμε εκεί που είναι τα τριαντάφυλλα και του τα δείχνουμε, δεν τα κόβουμε ποτέ. Ο Άγιος Υάκινθος δεν είναι ο Άγιος των ερωτευμένων, αλλά εκείνων που έχασαν και εκείνων που ελπίζουν να βρουν. Ο έρωτας έτσι κι αλλιώς είναι θεϊκή επίσκεψη και η ζωή, γενικότερα, μια γιορτή, όπου είμαστε όλοι καλεσμένοι. Επτακόσιες είκοσι χιλιάδες (720.000) ώρες που είναι τα 80 χρόνια ζωής δεν είναι αρκετές για να γεράσουμε… ο Άγιος Υάκινθος σαν ιδεολογία λέγεται με τρεις κουβέντες: ο Άγιος των αισθημάτων, της ανάμνησης και της προσδοκίας τους. Γι' αυτό τους λέω, όταν θα πηγαίνετε στον Άγιο Υάκινθο θα ανάβετε δυο κεριά, ένα στην ανάμνηση και ένα στην προσδοκία. Σ' έναν τέτοιο χώρο παράκλησης οφείλω, από τη μια, να θυμηθώ μιαν αγάπη μεγάλη που έχασα, αλλά μπορώ από την άλλη, να παρακαλέσω να με επισκεφθεί πάλι το αίσθημα. Επομένως, δεν είναι ο Άγιος του Έρωτος ο Υάκινθος, αλλά ο Άγιος της ανάμνησης των αισθημάτων και της προσδοκίας τους, αλλά και ο Άγιος της μοναξιάς και του συγκρατημένου πάθους».
Πηγή:http://www.cretalive.gr/

Στίχοι, Μουσικοί: Αλκίνοος Ιωαννίδης

Ο Άγιος Υάκινθος ξυπνάει τα μεσημέρια
Παίρνει την Κρήτη στα φτερά, τον έρωτα στα χέρια
Κατηφορίζει το βουνό, το μονοπάτι παίρνει
Κι ο ήλιος μόλις τον κοιτά χαμογελά και γέρνει

Ο Άγιος Υάκινθος ανοίγει παραθύρια
Σμίγει τα στήθια, τα κορμιά, και χτίζει τα γιοφύρια
Ν' αγαπηθούν οι άνθρωποι, να ομορφύνει ο κόσμος
Ν' ανθίσει ο βασιλικός, η ρίγανη, κι ο δυόσμος

Ο Άγιος Υάκινθος ξυπνάει στον Ψηλορείτη
Να 'ρχότανε να πέρναγε κι απ' το δικό σου σπίτι
Να σου 'φερνε, να σου 'λεγε τον άγιο έρωτά του
Να ξύπναγες απ'την αρχή, να 'ρχόσουνα κοντά του.

Μουσική: Πάνος Κοσμίδης 
Στίχοι: Μάνος Ορφανουδάκης
Ερμηνεία: Δημήτρης Κωνσταντίνου

Φεγγαράκι γυάλινο
σαν φλούδα θαλασσιά
στη Ρόδο και στην Κάλυμνο
και σ’ όλα τα νησιά.

Φώτισε την άβυσσο
και βγες συλλαβιστά
στην Κω και στην Ανάβυσσο
σαν βλέφαρα κλειστά.

Τον άγιο Υάκινθο
έρωτα, μη ρωτάς
στην Κρήτη και στη Ζάκυνθο
όταν θα συναντάς.

Στον άγιο Υάκινθο
κεράκι μην ανάβεις
στην Κρήτη και στη Ζάκυνθό
φιλί πριν μεταλάβεις.

Πέτρα που ’χει σκαλιστό
διπλό το «σ’ αγαπώ»
στο κάστρο πά’ στην Κάρυστο
στο Μετς και στο Ντεπώ.

Λέξεις που γυρίσανε
στου χρόνου την πηγή
μικρές φωτιές που σβήσανε
και κρύφτηκαν στη Γη.

Στίχοι,Μουσική: Λουδοβίκος των Ανωγείων 

Ποιο το χρώμα της αγάπης
ποιος θα μου το βρει;

Να `ναι κόκκινο σαν ήλιος
θα καίει σαν φωτιά.
Κίτρινο σαν το φεγγάρι
θα `χει μοναξιά.

Να `χει τ' ουρανού το χρώμα
θα `ναι μακριά.
Να `ναι μαύρο σαν τη νύχτα
θα `ναι πονηρή.

Ποιο το χρώμα της αγάπης
ποιος θα μου το βρει;

Να `ναι άσπρο συννεφάκι
φεύγει και περνά.
Να `ναι άσπρο γιασεμάκι
στον ανθό χαλά.
Να `ναι άσπρο γιασεμάκι
στον ανθό χαλά.

Να `ναι το ουράνιο τόξο
που δεν πιάνεται
Όλο φαίνεται πως φτάνω
κι όλο χάνεται.
Όλο φαίνεται πως φτάνω
κι όλο χάνεται.

Ποιο το χρώμα της αγάπης
ποιος θα μου το βρει;

Ο ντελάλης, ο δημόσιος κήρυκας

 Ντελάλης , ο δημόσιος κήρυκας

 τουρκική tellâl < αραβική dallā αυτός που ανακοινώνει τα μαντάτα, ο δημόσιος κήρυκας

Η λέξη είναι μάλλον τούρκικη και σημαίνει "αυτός που ανακοινώνει τα μαντάτα", ο

δημόσιος κήρυκας.. Ο (ν)τελάλης διαλαλούσε στους κατοίκους των χωριών τα νέα, τις παραγγελίες που έπαιρνε από τις αρχές ή για τα εμπορεύματα που έφερναν οι πραματευτάδες. Η δυνατή φωνή και κυρίως ο τρόπος που παρουσίαζε συνοπτικά τα νέα ή διαφήμιζε τα προϊόντα, τον καθιστούσε γνωστό στην τοπική κοινωνία. Έβαζε την παλάμη στο στόμα, σαν χωνί, κι έπαιρνε τις γειτονιές φωνάζοντας. Η αμοιβή του τα πρώτα χρόνια ήταν ένα ποτηράκι τσίπουρο ή λίγο κολατσιό. Επειδή πολλά σχόλια ακολουθούσαν το άγγελμά του, αλλά και η μικρή αμοιβή του, δεν ήταν εύκολη η εξεύρεση τέτοιου προσώπου. Πάντως, τον κατάργησαν τα σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα.

Πηγή: από το ecomuseum.gr

Ποιος  μπορεί να ήταν ο πρώτος ντελάλης, ο πρώτος δημόσιος κήρυκας...; Ίσως ο Στέντωρ. Ποιος ήταν ο Στέντωρ;

Στην ελληνική μυθολογία ο Στέντορας (Στέντωρ) ήταν ένας Αχαιός ήρωας του Τρωικού Πολέμου, που αναφέρεται τόσο στην Ιλιάδα (Ε 785) όσο και στη «Διομήδους Αριστεία». Ο Στέντορας είχε ευεργετηθεί από τη θεά `Ηρα με το χάρισμα να έχει πολύ δυνατή φωνή, που ισοδυναμούσε με φωνή 50 ανδρών, γι' αυτό και χαρακτηρίζεται με το επίθετο«χαλκεόφωνος». Ακόμα και σήμερα, η φράση «Στεντόρεια φωνή» σημαίνει τη μέγιστη σε ένταση φωνή.

Θεωρείται ότι ο Στέντορας καταγόταν από τη Θράκη ή, σύμφωνα με τον «Σχολιαστή» του Ομήρου, από την Αρκαδία: «Αρκάς το γένος, ερίσας δε προς τον Ερμήν περί μεγαλοφωνίας εφονεύθη υπ' αυτού.» Δηλαδή ο Στέντορας διαγωνίσθηκε με τον θεό Ερμή, τον κήρυκα των θεών, στην ένταση της φωνής και ο Ερμής τον σκότωσε (ή, σύμφωνα με άλλη παράδοση, πέθανε από την προσπάθεια να φωνάξει ακόμα πιο δυνατά).

• Ο αστεροειδής 2146 Στέντωρ (2146 Stentor), που ανήκει στην Τρωική Ομάδα και ανακαλύφθηκε το 1976, πήρε το όνομά του από τον μυθικό αυτό ήρωα.

Στην αρχαιότητα γνωστοί κήρυκες υπήρξαν ο Στέντωρ που ήταν κήρυκας του Νέστορα στην Ιλιάδα και που φώναζε τόσο δυνατά, ώστε βγήκε η φράση «στεντόρεια φωνή». Ο Όμηρος αναφέρει ότι τα πνευμόνια του ήταν σαν από χαλκό και η φωνή του έκανε για πενήντα ανδρών. Σημαντικός κήρυκας ήταν και ο Ταλθύβιος του Αγαμέμνονα, που απέκτησε και ηρώο και λατρευόταν στην Σπάρτη και από τον οίκο του οποίου ορίζονταν στο εξής οι κήρυκες των Λακεδαιμονίων. Ο Ευρυβάτης ήταν κήρυκας επίσης του Αγαμέμνονα στην Ιλιάδα αλλά γνωστός έγινε από την Οδύσσεια και ο συνονόματός του Ευρυβάτης από την Ιθάκη που συνόδεψε τον Οδυσσέα κατά την επιστροφή του. Επίσης γνωστός έγινε ένας ηλικιωμένος κήρυκας του Πρίαμου στην Τρωάδα, ο Ιδαίος, που διακινδύνευσε μαζί του για να μεταφέρουν τον νεκρό Έκτορα. Γνωστός έγινε και ο Ανθεμόκριτος που βρήκε τραγικό θάνατο κατά την αποστολή του στα Μέγαρα για την ανακοίνωση του Μεγαρικού Ψηφίσματος.

από την ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ

Μουσική/Στίχοι: Μαρκόπουλος Γιάννης/Βίρβος Κώστας
Θεσσαλικός Κύκλος 1974

Φωνή τελάλη:
Ακούστε τα μαντάτα
ακούστε χωριανοί
αρπάξαν το γαϊδούρι
του Μήτρου απ' το παχνί
Ακούστε και να λέω
γι αγάνα στην καρδιά
θα έρθει ο αφέντης
να πάρει τη σοδειά
Ακούστε τα μαντάτα
ακούστε χωριανοί...

Τραγούδι:
Ακούστε κι άλλο ένα χαμπέρι χαρωπό
θα ρθει μια κομπανία το βράδυ στο χωριό
και θα μας τραγουδήσει με γάργαρες φωνές
τα μαύρα βάσανά μας και τις μικροχαρές
Ακούστε τα μαντάτα, ακούστε χωριανοί...

Θα πουν κι ένα τραγούδι για του Θωμά το γιο
που βγήκε δεκανέας, καμάρ' για το χωριό
θα πουν και για το Σταύρο που τού 'κοψαν τ' αυτιά
και για το φόβιο τρένο που μοιάζει με οχιά
Ακούστε τα μαντάτα, ακούστε χωριανοί...

Αυτοί οι μουζικάντες και οι τραγουδιστές
να ξεσηκώνουν ξέρουν των σκλάβων τις καρδιές
και πες και πες τραγούδια για την παληκαριά
θα σ'κώσουν μπαϊράκι μια μέρα στα χωριά
Ακούστε τα μαντάτα, ακούστε χωριανοί
απόψε στην πλατέα των σκλάβων τη φωνή

Δροσουλίτες, οι κινούμενες σκιές στο Φραγκοκάστελλο...!

Δροσουλίτες
το μεταφυσικό αυτό φαινόμενο με εκείνους τους πολεμιστές που υπερασπίστηκαν το Φραγκοκάστελλο...!

Με τον όρο Δροσουλίτες είναι γνωστό ένα οπτικό φαινόμενο που παρατηρείται γύρω από το Φραγκοκάστελλο, στην περιοχή των Σφακίων, στην νότια Κρήτη. Παρατηρείται σχεδόν κάθε χρόνο μεταξύ Μαΐου και Ιουνίου κατά τις πρωινές ώρες. Πρόκειται για κινούμενες σκιές που παρατηρούνται στον κάμπο του Φραγκοκάστελλου, από τις γύρω ορεινότερες περιοχές. Το όνομά τους έχει να κάνει με την εμφάνισή τους κατά τις πρωινές ώρες, μαζί με την πρωινή δροσιά. Η τοπική παράδοση συνδέει το φαινόμενο με τη φονική μάχη που διεξήχθη στην περιοχή τον Μάιο του 1828 ανάμεσα στους εξεγερμένους κατοίκους της περιοχής και σε τουρκικό στρατιωτικό σώμα. Οι πιο αποδεκτές επιστημονικά εξηγήσεις αποδίδουν το φαινόμενο σε αντικατοπτρισμό ή σε οφθαλμαπάτη.

 

 

Ο ΔΡΟΣΟΥΛΙΤΗΣ

Μουσική: Χριστόδουλος Χάλαρης

Στίχοι: Νίκος Γκάτσος

Ερμηνεία: Δήμητρα Γαλάνη

 
Γιάννο θα βγω τα πάριωρα
άΪ
στις εκκλησιάς τα μάρμαρα
με την οχιά
Γιάννο μ’ Γιάννο μου.
Γιάννο θα ιδώ το χάραμα
άϊ
του Διγενή το πάλεμα
με τα στοιχειά
Γιάννο μ’ Γιάννο μου.
Δροσουλίτη λαβωμένε
στ’ΑΪ Δρογγάρη απάνω τ’άλογο
χάθηκε ςτρεχάλα
σε φαραγγιού διχάλα
και σε ρουμάνια ριζιμιά.

Δροσουλίτη λαβωμένε
στ’Αϊ Δρογγάρη απάνω τ’άλογο
έλα σαν ψιχάλα
σαν του Θεού τη στάλα
στη διψασμένη μου ερημιά.
Γιάννο τα χέρια σου άνοιχτα
άϊ
σήμανε μεσάνυχτα
στον ουρανό
Γιάννο μ’Γιάννο μου.
Γιάννο στο μαύρο κάγκελο
άϊ
πολέμα τον αρχάγγελο
το σκοτεινό
Γιάννο μ’ Γιάννο μου.

Δροσουλίτη λαβωμένε

 



Φαινόμενο
Κάθε χρόνο μεταξύ Μαΐου και Ιουνίου κατά τις πρωινές ώρες, παρατηρούνται στον κάμπο γύρω από το κάστρο σκιές που θυμίζουν φιγούρες ιππέων ή πολεμιστών. Συνήθως παρατηρούνται να κινούνται από το μοναστήρι του Αγίου Χαραλάμπου προς το Φραγκοκάστελλο. Η εποχή που παρατηρείται το φαινόμενο συμπίπτει με την εποχή που διεξήχθη η φονική μάχη μεταξύ των εξεγερμένων κατοίκων (περίπου 600 άτομα) και τουρκικού σώματος (10.000 τούρκοι στρατιώτες). Συγκεκριμένα στις 17 Μαΐου 1828 διεξήχθη η μάχη μεταξύ ελληνικού σώματος με επικεφαλής τον Χατζημιχάλη Νταλιάνη και τουρκικού σώματος με επικεφαλής Μουσταφά Ναϊλή Πασά στην οποία ηττήθηκαν οι Έλληνες, πέφτοντας μεγάλο μέρος από αυτούς νεκροί. Η τοπική παράδοση συνέδεσε το φαινόμενο με το γεγονός της μάχης θεωρώντας πως οι σκιές είναι τα φαντάσματα των στρατιωτών του Χατζημιχάλη Νταλιάνη.

Επιστημονικές εξηγήσεις
Σύμφωνα με μία εξήγηση το φαινόμενο οφείλεται σε οφθαλμαπάτη που προκαλείται από την εξάτμιση της πρωινής δροσιάς. Η ελαφριά ομίχλη που δημιουργείται από αυτή την εξάτμιση μοιάζει συχνά να δημιουργεί διάφορες φιγούρες που μπορούν να εκληφθούν και ως ανθρώπινες.^[3]
Σύμφωνα με άλλη εξήγηση το φαινόμενο οφείλεται σε αντικατοπτρισμό εικόνων από τις βόρειες ακτές της Αφρικής. Συνεπώς οι σκιές των ιππέων που παρατηρούνται δεν είναι παρά αντικατοπτρισμός καμηλιέρηδων της ερήμου.

Από την ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ


 

Τσακωνική διάλεκτος

1. Ιστορικά και γεωγραφικά στοιχεία κατανομής της διαλέκτου

Η τσακωνική μιλιέται στην Τσακωνιά, περιοχή της επαρχίας Κυνουρίας στον νομό Αρκαδίας της Πελοποννήσου, η οποία εκτείνεται από το ακρωτήριο Λεωνίδιο στον νότο ως τον Άγιο Ανδρέα στον βορρά. Η ιδιαίτερη αυτή γεωγραφική ποικιλία της ελληνικής απαντά κυρίως σε εννέα χωριά της παραπάνω περιοχής: Λεωνίδιο, Πραματευτή, Μέλανα, Σαπουνακέικα, Τυρός (στον νότο) και Πραστός, Καστάνιτσα, Σίταινα, Άγιος Ανδρέας (στον βορρά). Διακρίνεται, λοιπόν, σε βόρεια τσακωνική και σε νότια, η οποία έχει και τους περισσότερους ομιλητές, συνιστώντας το κατεξοχήν τσακωνικό ιδίωμα, την «πρωτοτυπική», ας πούμε, αντίληψη του όρου τσακωνική (βλ. και Χαραλαμπόπουλο 1980, 3). Αναγνωρίζεται, ωστόσο, και μια τρίτη κατηγορία, παραλλαγή της τσακωνικής διαλέκτου, τα λεγόμενα τσακώνικα της Προποντίδας. Αυτά χρησιμοποιούνταν ως τα χρόνια της Μικρασιατικής καταστροφής στα χωριά Βάτκα και Χαβουτσί, στα μικρασιατικά παράλια της Προποντίδας. Όταν μετά τη Μικρασιατική καταστροφή ήρθαν στην Ελλάδα οι πρόσφυγες από τις περιοχές αυτές, εγκαταστάθηκαν στα Σέρβια του νομού Κοζάνης και στο Χιονάτο του νομού Καστοριάς (βλ. και Κωστάκη 1951).

Χάρτης Τσακωνιάς

Πηγή: Κωστάκης, Θ. 1986. Λεξικό της τσακωνικής διαλέκτου. 1ος τόμ. Αθήνα: Ακαδημία Αθηνών.

Η τσακωνική αποτελεί μία από τις πιο ιδιαίτερες και ενδιαφέρουσες περιπτώσεις νεοελληνικής διαλέκτου, καθώς εμφανίζει τόσο εντυπωσιακές διαφορές από την κοινή νεοελληνική και από τις υπόλοιπες διαλέκτους, ώστε ηχεί για αρκετούς μη φυσικούς ομιλητές της ως ένα είδος σχεδόν «εξωτικής» γλώσσας (βλ. και Τζιτζιλή 2000,15), μη κατανοητής σε μεγάλο βαθμό. Λόγω αυτών ακριβώς των μεγάλων «αποκλίσεων» από την κοινή νεοελληνική θεωρείται και ως κατεξοχήν διάλεκτος της ελληνικής (μαζί με την ποντιακή και τις καππαδοκικές) και όχι ιδίωμα, βλ. Κοντοσόπουλο 2000, 3). Χαρακτηρίζεται, επίσης, ως αρχαιοπρεπής: κάτι που έχει αντίκρισμα στην πραγματικότητα, αφού η τσακωνική -σε αντίθεση με τις άλλες διαλέκτους- δεν προέρχεται από την ελληνιστική κοινή, αλλά θεωρείται ότι κατάγεται απευθείας από την αρχαία δωρική διάλεκτο της Λακωνίας. Εξωγλωσσικοί παράγοντες, με κύριο αυτόν της απομόνωσης της Τσακωνιάς για αιώνες, εξαιτίας βέβαια της μορφολογίας του εδάφους της, κράτησαν την τοπική γλώσσα της κλειστής αυτής κοινωνίας σχεδόν απαράλλαχτη και υπό τις επιρροές της λακωνικής. Μόνο από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα, και σταδιακά, η εξέλιξη των συγκοινωνιών κυρίως -και γενικότερα της τεχνολογίας- κατέστησαν την περιοχή προσβάσιμη (συνδέοντας και μεταξύ τους τα χωριά της Τσακωνιάς), με συνέπειες σε μια σειρά από τομείς, ανάμεσά τους, βέβαια, και στη γλώσσα (βλ.παρακάτω, σύγχρονη κοινωνιογλωσσολογικιή κατάσταση).

2. Κύρια χαρακτηριστικά της διαλέκτου

2.1. Φωνητική-φωνολογία

α. Φωνήεντα: Απόθεμα και φωνηεντικές τροπές

Η τσακωνική έχει τα ίδια φωνήεντα με την κοινή νεοελληνική [a e i o u]. Ωστόσο, παρατηρούνται στην πρώτη φωνητικά φαινόμενα που τη διαφοροποιούν σαφώς από τη δεύτερη -τα οποία σε σημαντικό βαθμό κατάγονται από την αρχαία δωρική. Μεταξύ αυτών αναφέρουμε τα παρακάτω:

• Διατηρείται το αρχαίο δωρικό [a] , το οποίο μάλιστα επεκτείνεται και σε νεότερες λέξεις: α μάτη (< μάτηρ 'η μητέρα'), ταν τζουρακά ('την Κυριακή')
• Στένωση του ε [e] σε [i] πριν από τα οπίσθια φωνήεντα α, ο, ου [a o u] (φαινόμενο μάλλον φωνητικό, καθώς η στένωση δεν ισχύει μόνο σε καταλήξεις θηλυκών ουσιαστικών, π.χ. συκ-ία < συκ-έα, αλλά και σε άλλα ουσιαστικά, π.χ. το κρία < το κρέας -βλ. Μηνά 2004, 536-7).
• Διατηρείται η αρχαία προφορά του υ ως [u ] <ου> (π.χ. γουναίκα ' γυναίκα'), ή η μεταγενέστερη προφορά του υ ως ημιφώνου (ιού) [i̯u ] μετά από πίσω σύμφωνα, π.χ. λιούκο 'λύκος', νιούτα 'νύχτα'). Η προφορά του υ ως [u] εμφανίζεται μετά από χειλικά ή ουρανικά, ενώ έχει τεθεί ως υπόθεση ότι η μεταγενέστερη προφορά [i̯u] εμφανίζεται συνήθως μετά από τα υπερωικά [k ɣ x], το λ [l], το ν [n], το σ [s], δηλαδή μετά από σύμφωνα που μπορούν να ουρανωθούν (Μηνάς 2004, 535).
• Στένωση του ω > ου [AE ɔː] > [u] μέσα στη λέξη π.χ. γρούσσα < γλώσσα, ούρα < ώρα.
• Αναπτύξεις φωνηέντων: π.χ. ο ναύτης > ο αναύτα, όπου το α είναι προθετικό, ή αναπτύξεις συνοδιτών φθόγγων:[a] (π.χ. χαλβάς > χαλαβά), [i] (π.χ. καπινέ<καπνός), [o] (π.χ. κωλοτσία < κλοτσιά) και [u] (π.χ. αβουγό < αβγό).
• Αποβολές φωνηέντων σε αρχική θέση, π.χ. μυγδαλία < αμυγδαλέα, ή μέσα στη λέξη -π.χ. έρημος > έρμο.

β. Σύμφωνα: Απόθεμα και συμφωνικές τροπές

Ουσιαστικές διαφορές ανάμεσα στην τσακωνική και στις άλλες ποικιλίες της νεοελληνικής εντοπίζονται στα σύμφωνα.

• Εμφανίζονται σύμφωνα που δεν υπάρχουν στην ΚΝΕ, όπως οι δασείς κλειστοί φθόγγοι κ', π', τσ', ένα σ πιο λεπτό στο συμφωνικό σύμπλεγμα τσ και δασέα συριστικά. Παρατηρείται, επίσης, ένα παχύ ηχηρό ζ̌̌ [ǯ] (από τροπή του ρ), π.χ. ζ̌̌άτσι 'ρυάκι'.
• Τα λ και ν προφέρονται ως ουρανικά, όταν ακολουθεί ι που προέρχεται από παλαιότερο ε ή αι, π.χ. αμυγδαλέα > μυγδαλία, ελαία> ελία.
• Το γ τρέπεται σε ζ (π.χ. εζού < εγώ, μούζα < μύγα).
• Τσιτακισμός: Το κ [k] τρέπεται σε τσ̌ [t∫] μπροστά από ε και ι, π.χ., τσ̌ερέ < καιρός, τσ̌ίπο < κήπος
• Ρωτακισμός, δηλαδή τροπή σ > ρ σε τελική θέση, π.χ. π'ούρ έσι 'πώς είσαι', τσούνερ έσι 'τίνος είσαι'∙ επίσης τροπή θ > σ, π.χ. σουλάτσι < θυλάκιον , σουζίδα < θυρίδα >, σάτη < θυγάτηρ >). Τα φαινόμενα αυτά συνιστούν δωρισμούς.
• Οι τύποι των άρθρων που αρχίζουν με τ το τρέπουν σε d (ηχηροποίηση) από επιρροή ονοματικών και ρηματικών τύπων που τελειώνουν σε -ν και προηγούνται του άρθρου (π.χ. doυν: των).
• Αποβολέςσυμφώνων: π.χ. μεταξύ άλλων, με εξαίρεση την Καστάνιτσα και τη Σίταινα, το λ αποβάλλεται σε μεσοφωνηεντική θέση, πριν από οπίσθιο φωνήεν (α, ο, ου -π.χ. αι < λάδι, θέου < θέλω), ενώ κάποτε πριν από τα οπίσθια φωνήεντα εξελίσσεται σε ο και πιο συχνά σε ου (αβοάκι < αυλάκι, άβουα < άλλα).
• Αφομοίωση του σ με το σύμφωνο που ακολουθεί (π.χ. ακκόρ < ασκός), φαινόμενο που έχει υποστηριχθεί ότι είναι δωρικής καταγωγής (Μηνάς, 2004: 545).
• Επίσης και άλλα φαινόμενα, όπως αντιμεταθέσεις, επενθέσεις κ.λπ..

Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με τις μορφολογικές διαφορές, καθώς και με κάποιες επιρροές από την αρχαία ελληνική σε λεξιλογικό επίπεδο, συμβάλλουν στην αδυναμία -σε σημαντικό βαθμό- κατανόησης της τοπικής διαλέκτου από μη ντόπιους.

2.2 Μορφολογία-μορφοφωνητικά χαρακτηριστικά

Οι πιο αξιοσημείωτες ιδιαιτερότητες της διαλέκτου είναι οι ακόλουθες:

• Tο θηλυκό άρθρο διατηρεί τύπους από την αρχαία δωρική: α, ταρ, ταν (αντί η, της, την), π.χ. α γούνα (η γούνα), α γουναίκα (η γυναίκα).
• Διατηρείται το δωρικό α σε τελική θέση αντί του η στα θηλυκά: π.χ. σπουδή > σπούδα.
• Σε δευτερόκλιτα ονόματα, το ο της κατάληξης -ος τρέπεται σε ε -κατά το πλείστο πριν από φωνήεν ή ζ, σ, λ, ρ,ν,τ: π..χ. φούρνος > φούρνε (για επιπλέον εκδοχές της τροπής βλ. Κωστάκη 1951, 36).
• Η κατάληξη -ω των ρημάτων, εμφανίζεται με τη μορφή-ου, π.χ. πάου να χορέψ-ου <… -ψω).
• Στένωση του ε σε άτονο ι στο τέλος λέξης (π.χ. σάτες > σάτσι 'φέτος').
• Απαλείφεται το τελικό -ς στην ονομαστική ενικού αρσενικών ονομάτων: π.χ. καπνός> καπινέ (με ανάπτυξη του ιως συνοδίτη φθόγγου) και ψωμάς> ψωμά.
• Αποκοπή συλλαβής σε κάποιες περιπτώσεις (π.χ. καταπίνων > καπίνου, αδελφούτσι > αφούτσι και καλά > κα, μέσω αποβολής του λ και έπειτα συναίρεσης αα > α).

Οι αντωνυμίες έχουν πολλές διαφορές από τις αντίστοιχες της ΚΝΕ (βλ, μεταξύ άλλων, Κωστάκη 1951).

2.3 Σύνταξη-περιφραστικοί σχηματισμοί

Ένα πολύ σημαντικό «διακριτικό» χαρακτηριστικό της (μητροπολιτικής) τσακωνικής είναι ο περιφραστικός σχηματισμός του ενεστώτα και του παρατατικού της ενεργητικής φωνής, για τον οποίο χρησιμοποιείται ο ενεστώτας και ο παρατατικός του ρήματος έμι 'είμαι' μαζί με τη μετοχή του ενεστώτα, στο γένος, βέβαια, που απαιτείται: π.χ. έμι έχου 'έχω' για τον ενεστώτα του αρσενικού, έμα έχου για τον παρατατικό του αρσενικού, έμι έχα για τον ενεστώτα του θηλυκού, έμα έχα για τον παρατατικό του θηλυκού.

2.4 Λεξιλόγιο

• Επίδραση της αρχαίας ελληνικήςΚαθώς η τσακωνική κατάγεται από την αρχαία δωρική διάλεκτο της Λακωνίας, είναι φυσικό ότι περιέχει στο λεξιλόγιό της (κυρίως το μητροπολιτικό ιδίωμα) αρκετές λέξεις που ανάγονται σε αντίστοιχες της αρχαίας ελληνικής, έχοντας, βέβαια, αυτές υποστεί τις αλλαγές (φωνολογικές, μορφολογικές) που υπαγορεύουν τα χαρακτηριστικά του συστήματος (π.χ. ο εψιλέ < αρχ. ο οπτίλος 'το μάτι', α σάτη < αρχ. η θυγάτηρ 'η κόρη', ύο < αρχ. υδωρ 'το νερό', ενέτζε < αρχ. ενεγκεν 'έφερε').
• Επίδραση της τουρκικής
  Η επιρροή της τουρκικής είναι σχετικά μικρή, λόγω της καθαρότητας του πληθυσμού (Κωστάκης 1951, 191), και είναι μεγαλύτερη στα τσακώνικα της Προποντίδας, για ευνόητους λόγους, όπως συνάγεται από όσα αναφέρθηκαν στην εισαγωγή.
• Επίδραση της κοινής νεοελληνικής
  Και λεξιλογικά η διάλεκτος έχει επηρεαστεί με την πάροδο των χρόνων σε μεγάλο βαθμό από την κοινή νεοελληνική (με τις αντίστοιχες λέξεις, βέβαια, προσαρμοσμένες -λιγότερο ή περισσότερο- στις φωνολογικές και μορφολογικές ιδιοτυπίες του συστήματος) -βλ. και σύγχρονη κοινωνιογλωσσική κατάσταση, παρακάτω.

2.5 Ιδιαιτερότητες στα τσακώνικα της Προποντίδας

Η μεγάλη πλειονότητα των ιδιαιτεροτήτων που αναφέρθηκαν εμφανίζεται και στα βόρεια, αλλά και στα νότια τσακώνικα, καθώς και σ' αυτά της Προποντίδας. Τα τσακώνικα της Προποντίδας, ωστόσο, έχουν επιρροές από την τουρκική (που δεν υπάρχουν στα μητροπολιτικά τσακώνικα, βόρεια και νότια). Στα τσακώνικα της Προποντίδας, επίσης -σε αντίθεση με τα μητροπολιτικά- παρατηρείται επίταξη του βοηθητικού ρήματος μετά τη μετοχή στους περιφραστικούς τύπους (π.χ. έχω'μα αντί έμα έχου για τον παρατατικό του αρσενικού). Το εν λόγω ιδίωμα, τέλος, διασώζει τις αρχαίες μετοχές του παρακείμενου με τη μορφή -κος,-κα,-κο < αρχ. -κώς, -κυία,-κος (π.χ. καφτωκότα < πεπτωκότα στην αιτιατική) κατά τον σχηματισμό του παρακείμενου και του υπερσυντέλικου, ενώ σε λεξιλογικό επίπεδο διασώζονται αρχαιοπρεπείς, ακόμη και αρχαίες, λέξεις (π.χ. ο αόριστος δράμα του τρέχω και ο αόριστος κράγα του κράζω).

3. Σύγχρονη κοινωνιογλωσσική κατάσταση

Η Τσακωνιά στις μέρες μας έχει αλλάξει πάρα πολύ σε σχέση με το παρελθόν: η πρόσβαση στην περιοχή είναι εύκολη και ταχεία, η επαφή με τους ξένους όλο και μεγαλύτερη, ενώ εδώ και τριάντα χρόνια περίπου έχει εισβάλει στη ζωή των κατοίκων της η τηλεόραση και εδώ και κάποια χρόνια το διαδίκτυο. Παράλληλα, η ευκολία πρόσβασης στην περιοχή και η επαφή με τους ξένους έχουν μεταβάλει σε σημαντικό βαθμό τον χαρακτήρα των επαγγελμάτων των ντόπιων, και έτσι σε πολλές περιπτώσεις οι γεωργικές και κτηνοτροφικές εργασίες του παρελθόντος έχουν υποχωρήσει, δίνοντας τη θέση τους σε επαγγέλματα που σχετίζονται κυρίως με τον τουρισμό. Όλα αυτά φυσικά αντανακλώνται στην εξέλιξη και στις τύχες της τοπικής διαλέκτου, που πλέον μιλιέται από όλο και λιγότερα άτομα. Στη θέση- της επικρατεί η κοινή (με φαινόμενα ιδιότυπης παρεμβολής για τις περιπτώσεις δίγλωσσων ομιλητών που χρησιμοποιούν παράλληλα και τις δύο, βλ. Χαραλαμπόπουλο 1980, 5). Η υποχώρηση της διαλέκτου εμφανίζεται ειδικότερα σε σχέση με τους νεανικούς πληθυσμούς, που διδάσκονται αποκλειστικά την κοινή στο σχολείο, αφού χρησιμοποιείται από τους διδάσκοντες -και υιοθετείται και από τους διδασκόμενους- το, εν μέρει βάσιμο, επιχείρημα ότι η χρήση της τοπικής διαλέκτου δεν παρέχει πλέον στους τελευταίους καμία προοπτική σε σχέση με την καθημερινότητα και με το μέλλον τους, ειδικότερα το επαγγελματικό. Αν κάποια μορφή διατηρείται περισσότερο, αυτή είναι η νότια τσακωνική. Ωστόσο, ακόμη και στις περιοχές του νότου, και κυρίως στο Λεωνίδιο, καθώς οι επαφές με τους ξένους είναι πολύ περισσότερες από ό,τι αλλού, η τοπική διάλεκτος χρησιμοποιείται σπάνια σε δημόσιο χώρο, και μόνο από άτομα προχωρημένης ηλικίας. Ακόμη περισσότερο, βέβαια, ισχύει το ίδιο στο βόρειο τμήμα, στον Άγιο Ανδρέα δηλαδή, καθώς αποτελεί παραμεθόρια περιοχή.
Γενικά, θα λέγαμε ότι η τοπική διάλεκτος «ψυχορραγεί». Η μόνη «αντίσταση» προβάλλεται κατά τη χρήση της από ντόπιους προχωρημένης (ή μεγαλύτερης) ηλικίας, καθώς και κατά τη χρήση της όταν το επιβάλλουν (σε περιορισμένες, βέβαια, περιπτώσεις) οι περιστάσεις επικοινωνίας, το θέμα της συζήτησης και/ή άλλοι εξωγλωσσικοί παράγοντες. Όποια πάντως κι αν είναι η τύχη της τσακωνικής στο μέλλον (με την πλάστιγγα βέβαια να γέρνει προφανώς προς την αρνητική εκδοχή της απώλειας), αξίζει σίγουρα να ερευνηθεί σε βάθος, με ακόμη περισσότερο επισταμένες έρευνες: η ιδιαιτερότητά της και η απόκλισή της από οποιαδήποτε άλλη γλώσσα ή διάλεκτο σαφώς προκρίνει κάτι τέτοιο, αν δεν το υποβάλλει κιόλας. Από την πλευρά τους, οι διδάσκοντες μπορούν σταδιακά να αντικαθιστούν -για τους λόγους που αναφέραμε παραπάνω- τον διαλεκτικό λόγο των παιδιών με στοιχεία της κοινής (χωρίς ωστόσο- και αυτό είναι το πιο σημαντικό- να υποτιμούν τη διάλεκτο και όσους την χρησιμοποιούν) και να τα καθοδηγούν στον σεβασμό -και όχι στην απαξίωσή της (βλ. και Μηνά 2004).

Νάσος Κατσώχης

 

Πηγή:www.greek-language.gr

Το ιστορικό γεφύρι της Πλάκας

Το γεφύρι της Πλάκας, αυτό της ιστορικής και αρχιτεκτονικής σημασίας γεφύρι που, δυστυχώς, κατέρρευσε από τα ορμητικά νερά του ποταμού Άραχθου....

Το γεφύρι της Πλάκας είναι ένα πέτρινο τοξωτό γεφύρι που βρίσκεται στον Άραχθο ποταμό. Χρονολογείται από το 1866. Είναι μονότοξο, με άνοιγμα κάμαρας 40 μέτρα, ύψος 19 μέτρα και με άνοιγμα στην κορυφή 3,2 μέτρα. Ενώνει τους νομούς Ιωαννίνων και Άρτας. Βρίσκεται στο Δήμο Πραμάντων και απέχει 50 χιλιόμετρα από τα Ιωάννινα. Θεωρείται το μεγαλύτερο μονότοξο γεφύρι τωνΒαλκανίων.

Ιστορία

Το 1860 υπήρχε μια παλαιά γέφυρα η οποία καταστράφηκε. Το 1863 ξαναχτίστηκε από την αρχή από το μάστορα Γιωργή από την Κόνιτσα με χορηγία του επιχειρηματία Γιάννη Λούλη. Η γέφυρα αυτή γκρεμίστηκε σχεδόν την ημέρα των εγκαινίων της. Το 1866 ξαναχτίστηκε με κτίστη τον Κωνσταντίνο Μπέκα από τα Πράμαντα. Το κόστος του χτισίματος έφτασε τα 180.000 οθωμανικά γρόσια. Το ποσό καλύφθηκε και πάλι από το Λούλη και από συνδρομές κατοίκων από τις γύρω κοινότητες.Τη δεκαετία του 1880 ο ποταμός Άραχθος ήταν το σύνορο της Ελλάδας με την Οθωμανική Αυτοκρατορία και τη συγκεκριμένη περίοδο σταμάτησε να χρησιμοποιείται. Μετά το 1928 γίνανε διάφορες απόπειρες συντήρησης και παράλληλα δημιουργήθηκε νέος δρόμος που ένωνε τις κοινότητες. Κοντά στη γέφυρα υπογράφηκε το 1944 η συμφωνία Πλάκας-Μυρόφυλλου. Στη γέφυρα διασωζόταν κόγχη όπου οι τεχνίτες είχαν ζωγραφίσει τον προστάτη-άγιο της γέφυρας. Τα τελευταία χρόνια η γέφυρα λειτουργούσε ως αξιοθέατο της περιοχής. Κατέρρευσε την 1η Φεβρουαρίου 2015 από ισχυρές βροχοπτώσεις.

Από την ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ

Ευγένιος Σπαθάρης

Ευγένιος Σπαθάρης, ο "πατέρας" του καραγκιόζη, ο γνήσιος τροβαδούρος της λαϊκής μας παράδοσης που σαν σήμερα 2 Γενάρη του 1924 είδε το φως της μέρας...

Ευγένιος Σπαθάρης- Ειρήνη του Αριστοφάνη, επεισόδιο 1ο

Ευγένιος Σπαθάρης- Ειρήνη του Αριστοφάνη, επεισόδιο 2ο

Ο Ευγένιος Σπαθάρης (2 Ιανουαρίου 1924 - 9 Μαΐου 2009) του Σωτηρίου ήταν καλλιτέχνης του ελληνικού θεάτρου σκιών, ένας από τους πιο σημαντικούς καραγκιοζοπαίχτες και ζωγράφος.

Βιογραφία

Γεννήθηκε στην Κηφισιά στις 2 Ιανουαρίου 1924. Μετά τις εγκύκλιες σπουδές του άρχισε να ασχολείται με τη ζωγραφική και ιδιαίτερα με τους ήρωες του θεάτρου σκιών, από τους πρωτοπόρους του οποίου ήταν ο πατέρας του, Σωτήρης Σπαθάρης, ο οποίος απεβίωσε το 1974. Το γεγονός αυτό τον εξοικείωσε με το καλλιτεχνικό αυτό είδος και ξεκίνησε να δίνει ο ίδιος παραστάσεις, αρχικά στη διάρκεια της κατοχής, σε θέατρα της Αθήνας, σε πρεσβείες, στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη κ.α.. Από τότε, έδωσε πληθώρα παραστάσεων, τόσο στην Ελλάδα όσο και σε χώρες του εξωτερικού, συμμετέχοντας σε διεθνή φεστιβάλ και συνέδρια ειδικά για το θέατρο σκιών. Παρουσίασε πολλά έργα με ήρωα τον Καραγκιόζη, τόσο ως άψυχο υλικό (φιγούρες ηρώων), όσο και σε έμψυχη (ζωντανή) παράσταση με ηθοποιούς, στο Κρατικό Θέατρο Β. Ελλάδος, στο «Ελληνικό Χορόδραμα», στο Θέατρο Χατζώκου (Θεσσαλονίκη), στο Θέατρο Συντεχνίας κ.α. με τις παραστάσεις «Το ταξίδι», «Το καταραμένο φίδι», «Ο δικτάτορας», «Ο Αλέκος με τα κυδώνια» κ.ά.

Το 1970 κυκλοφόρησε 13 εικονογραφημένα τεύχη (των 2 δρχ. έκαστο) με μαυρόασπρες φιγούρες και έγχρωμο εξώφυλλο. Ενώ το 1979 παρουσιάστηκε από τις εκδόσεις Νεφέλη το επιτυχημένο βιβλίο του «Ο Καραγκιόζης των Σπαθάρηδων» με εφτά έργα και εφτά περιλήψεις (τα τέσσερα δικά του και τα τρία του πατέρα του Σωτήρη). Από το 1962 κυκλοφόρησαν 10 έργα του σε δίσκους 45 στροφών από την His Master's Voice, ενώ ακολούθησαν άλλοι 2 δίσκοι 33 στροφών από τηΜinos-EMI αρχές της δεκαετίας του '80, και άλλες έξι παραστάσεις σε 6 αντίστοιχα CD από τη Legend το 2002.

Το 1950 ο Ευγένιος πραγματοποιεί την πρώτη του συμμετοχή σε κινηματογραφική ταινία, στο Πικρό Ψωμί του Γρηγόρη Γρηγορίου. Έπαιξε έργα του στην κρατική τηλεόραση από το 1966 μέχρι το 1992. Κάποια από τα έργα του αυτά κυκλοφορούσαν μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του '90 σε βιντεοκασέτες, ενώ τις ημέρες του θανάτου του ξεκίνησε συμπτωματικά η κυκλοφορία τους σε DVD.

Διακρίσεις

Ο Ευγένιος Σπαθάρης ήταν μέλος του Καλλιτεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος και του Ινστιτούτου Παγκοσμίου Θεάτρου της UNESCO. Έκανε περιοδείες σε πολλές χώρες λαμβάνοντας μέρος σε διάφορα φεστιβάλ και συνέδρια όπως: Παρίσι, Λιέγη, Ρώμη, Κάιρο, Λονδίνο, Κοπεγχάγη. Αλλά και ως ζωγράφος έλαβε μέρος σε πολλές εκθέσεις ατομικές και ομαδικές στην Αθήνα, Ζυρίχη, Παρίσι και Νέα Υόρκη.

Τιμήθηκε με το Βραβείο Ρώμης (1962), με το Α' Μετάλλιο του Πρίγκιπα του Μοντ, το Α' Βραβείο Πολωνίας (1978), το Α' Μετάλλιο Τοσκανίνι (Ιταλία) το 1978 κ.α. Τέλος, το 2007 τιμήθηκε ιδιαίτερα από το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού για τη μεγάλη του προσφορά στο καλλιτεχνικό αυτό είδος, για το οποίο του αναγνωρίστηκε ο τίτλος του μεγάλου δασκάλου.

Το 1991 ιδρύθηκε το Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών Δήμου Αμαρουσίου, το οποίο λειτουργεί συστηματικά από το 1996, με στόχο την προβολή του θεάτρου σκιών και του καραγκιόζη.

Θάνατος

Στις 6 Μαΐου του 2009 και ενώ βρισκόταν στο Ινστιτούτο Γκαίτε Αθηνών για να παραστεί σε εκδήλωση προς τιμήν του, έχασε την ισορροπία του και έπεσε από σκάλες, με αποτέλεσμα να υποστεί πολλά κατάγματα και να δημιουργηθεί σοβαρό αιμάτωμα στον εγκέφαλο, με την κατάστασή του να χαρακτηριστεί ως κρίσιμη.Τελικά, στις 9 Μαΐου, ύστερα από τρεις ημέρες νοσηλείας απεβίωσε, σε ηλικία 85 ετών. Η σορός του εξετέθη σε λαϊκό προσκύνημα στο Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών και η κηδεία έγινε στις 13 Μαΐου του 2009, στο Μαρούσι, με δημόσια δαπάνη

Βιογραφία από την ΒΙΚΕΠΑΙΔΕΙΑ

Τα Μερομήνια και η λαϊκή μετεωρολογία...

«Ξάπλα το φεγγάρι, όρθιος ο καραβοκύρης. Όρθιο το φεγγάρι, ξάπλα ο καραβοκύρης.»
 Μερομήνια ή Μηναλλάγια  Μηνολόγια, Καταμήνια,  Νερομήνια,   Κεφαλομήνια, Καταμηνάτα,  Αλλαξομήνια ή Προφάνερα ή Φανερά, Λογομήνια, Δρίμες, Δρίματα... Το αντάμωμα του ανθρώπου με τη φύση...

Οι άνθρωποι της υπαίθρου διατήρησαν από γενιά σε γενιά και για χιλιάδες χρόνια την πρακτική γνώση της μελέτης και πρόγνωσης του καιρού. Εξετάζοντας συστηματικά κάποια φυσικά φαινόμενα ή «σημάδια» στον ουρανό, μπορούσαν να μαντέψουν ή να «δουν» τα μερομήνια, δηλαδή να αποκωδικοποιήσουν τον καιρό ολόκληρου του επόμενου έτους.
Τα “μερομήνια” αμφισβητούνται από την επίσημη μετεωρολογία, η οποία υποστηρίζει ότι μακροχρόνιες προβλέψεις δεν είναι δυνατόν να γίνουν. Έχει όμως πολυάριθμους υποστηρικτές ανάμεσα στους γεωργούς, τους κτηνοτρόφους και γενικά τους ανθρώπους που ζουν και εργάζονται στην ύπαιθρο.
Μερομήνια ονομάζει ο λαός τις δώδεκα πρώτες ημέρες του όγδοου φεγγαριού του έτους, δηλαδή του Αυγούστου. Παρατηρώντας τα καιρικά φαινόμενα αυτών των πρώτων ημερών της, οι άνθρωποι μάντευαν την καιρική κατάσταση των επόμενων δώδεκα μηνών.
Μερομήνια ονομάζονται οι μέρες που γίνεται η πρόβλεψη, από τις λέξεις «μέρα και μήνας», γιατί σε κάθε μέρα από αυτές, αντιστοιχεί ένας πλήρες κύκλος του φεγγαριού (γιόμιση και χάση) ή ένας μήνας.
Η πρόγνωση του καιρού εντοπιζόταν στον Αύγουστο επειδή αυτός ο μήνας θεωρούνταν η αρχή του Χειμώνα. Βάσει των παρατηρήσεων που πραγματοποιούσαν, αποφαίνονταν στο ότι καιρό θα κάνει την πρώτη μέρα της παρατήρησης, τον ίδιο καιρό θα κάνει τον πρώτο μήνα του χρόνου.
Σε αρκετές περιοχές, υπάρχει η αντίληψη ότι οι μέρες αυτές είναι αποφράδες. Έτσι, τις ημέρες των Μερομήνιων απαγορεύονταν οι εργασίες. Πίστευαν ότι, αν τις ημέρες εκείνες ο ξυλουργός έκοβε ξύλα, η ξυλεία θα σάπιζε. Αν οι νοικοκυρές έπλεναν τα ρούχα τότε, αυτά θα φθείρονταν πολύ γρήγορα.
Πρόσεχαν πολύ την κάθε εκδήλωση τους. Δεν έκαναν γάμους και προξενιά τις ημέρες των Μερομήνιων διότι πίστευαν ότι οι γάμοι θα διαλύονταν και τα προξενιά θα χαλούσαν. Οι γυναίκες δεν λούζονταν την νύχτα και δεν έβγαιναν έξω από το σπίτι.
Πώς ερμηνεύονται τα «μερομήνια»
Υπάρχουν τρεις περίοδοι πρόβλεψης του καιρού, η μακροπρόθεσμη, η μεσοπρόθεσμη και η βραχυπρόθεσμη. Για την μακροπρόθεσμη πρόβλεψη, ο λαός χρησιμοποιούσε τα μερομήνια, για τη μεσοπρόθεσμη τα άστρα, ιδίως το φεγγάρι, και για τη βραχυπρόθεσμη τα ζώα, τα πουλιά και τα έντομα.
Για παράδειγμα, όταν εκείνη την ημέρα έχει αέρα, ο καιρός του αντίστοιχου μήνα θα είναι άστατος. Όταν υπάρχουν άσπρα σταθερά σύννεφα, ο καιρός του αντίστοιχου μήνα θα είναι βροχερός. Όταν υπάρχουν άσπρα σύννεφα που τρέχουν, ο καιρός του αντίστοιχου μήνα θα είναι χιονιάς.
Όταν υπάρχουν σκούρα σύννεφα, ο καιρός του αντίστοιχου μήνα θα είναι κρύος. Όταν ο ουρανός είναι καθαρός, ο καιρός του αντίστοιχου μήνα θα είναι καλός. Υπάρχει, επίσης, μια παροιμία που λέει «Ξάπλα το φεγγάρι, όρθιος ο καραβοκύρης. Όρθιο το φεγγάρι, ξάπλα ο καραβοκύρης.». Δηλαδή, όταν το φεγγάρι εμφανίζεται ξαπλωμένο, στο επόμενο φεγγάρι, δηλαδή μετά από ένα μήνα, θα έχει κακοκαιρία κα ο καπετάνιος θα είναι ανήσυχος, για να κουμαντάρει το καράβι, ενώ όταν το φεγγάρι εμφανίζεται όρθιο, τον επόμενο μήνα από την ημέρα που εμφανίζεται το φεγγάρι, ο καπετάνιος μπορεί να κοιμάται ήσυχος, λόγω καλοκαιρίας.

Μια άλλη ενδιαφέρουσα μέθοδος, που προέρχεται πιο πολύ μέσω της εμπειρίας και της επαφής με τη φύση, είναι η πρόβλεψη του καιρού σύμφωνα με τη συμπεριφορά διάφορων ζώων. Παλιά, οι άνθρωποι ζούσαν κυριολεκτικά στη φύση, αφού εκεί ήταν τα χωράφια τους, με αποτέλεσμα να μην πηγαίνουν για μέρες σπίτι τους και αυτό είχε σαν αποτέλεσμα μια ιδιαίτερη σχέση του ανθρώπου με τα στοιχεία της φύσης. Έτσι λοιπόν, ανάλογα με το άκουσμα του κελαηδίσματος συγκεκριμένων πουλιών κατάφερναν να διαπιστώσουν τι καιρό θα κάνει τις αμέσως επόμενες ημέρες.
Κατά τον Ν. Πολίτη τα μερομήνια ήταν λείψανα αρχαίων προγνωστικών του καιρού, που έχουν άμεση σχέση με αστρολογικές παρατηρήσεις. Επειδή ο Αύγουστος θεωρείται η αρχή του Χειμώνα, γι’ αυτό στο μήνα αυτό εντοπιζόταν η πρόγνωση του καιρού. (Γαλανίδου- Μπαλφούσια Έλσα, μν. Έργο, σελ 192) 
Σπουδή των Μερομήνιων (παλαιάγκραβούρα)
Τα μερομήνια δεν περιγράφονται, είναι θέμα γνώσης και πρακτικής και όχι θεωρίας. Είναι υπόθεση πείρας και αντίληψης που χρήζει μιας ιδιαίτερης προσοχής. Μπορεί αρκετοί άνθρωποι να παρατηρούν το ίδιο πράγμα αλλά να έχουν διαφορετικές αντιλήψεις και οι προβλέψεις τους να μην ταυτίζονται. Η διαφορά δεν θα είναι ακραία, μα η πρόβλεψη του καθενός μπορεί να μη συμπέσει ως προς την ένταση του φαινομένου.
Είναι κατάλοιπο παλαιών αστρολογικών αντιλήψεων που απόκτησε ο άνθρωπος εξετάζοντας τα καιρικά φαινόμενα με βάση τ’ άστρα. Πίστευαν ότι μπορούσαν να μαντέψουν τον καιρό που θα έχει κάθε μήνας αν εξέταζαν τις πρώτες τρεις ή έξι ή δώδεκα μέρες των μηνών Ιουλίου ή Αυγούστου κατ’ άλλους του Μαρτίου ή Ιανουαρίου.
Τα Μερομήνια (Μήνας+ημέρα) είναι γνωστά και ως Μηναλλάγια (Μήνας+αλλαγή). Σε άλλες περιοχές της χώρας μας είναι γνωστά ως Μεραμήνια, Μηνολόγια, Καταμήνια, Νερομήνια, Κεφαλομήνια, Καταμηνάτα, Αλλαξομήνια, Προφάνερα ή Φανερά, Λογομήνια, Δρίμες, Δρίματα κ.λπ. Πιστεύεται ότι ο Θεός έδωσε τα μερομήνια σαν σημάδια του καιρού και εμφύτευσε νου και γνώση στους ανθρώπους και τους βοήθησε να μπορούν να τα διαβάζουν ώστε να προγραμματίζουν και να σχεδιάζουν για το επόμενο καλλιεργητικό έτος. 


Αν αναλογιστούμε ότι ένα μήνα περίπου μετά τα μερομήνια, άρχιζε το έτος της σποράς. Γνωρίζουμε ότι οι ενοίκια των αγρών άρχιζαν του Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου Ύψωση του Τιμίου Σταυρού εκάστοτε έτους), δηλαδή η καλλιεργητική περίοδος άρχιζε και τέλειωνε αυτή την ημερομηνία. Εφόσον παρατηρούσαν τα μερομήνια, στην διάρκεια του ενός μηνός περίπου σχεδίαζαν τις εργασίες τους, ανάλογα με τον καιρό που πρόβλεπαν και ανέμεναν.
Τα μερομήνια συσχετίζονται κατ’ αρχήν με το Φεγγάρι, τ’ Άστρα, τον Ήλιο και τους Γαλαξίες. Δευτερέυοντα ρόλο σε αυτή την συσχέτηση έχουν, ο άνεμος, η υγρασία και τα σύννεφα. Ακόμη στην πρόβλεψη δύναται να συμβάλλουν οι ζωντανοί οργανισμοί και τα φυτά. Βάσει των παρατηρήσεων που πραγματοποιούν αποφαίνονται στο, ότι καιρό θα κάνει τη πρώτη μέρα της παρατήρησης τον ίδιο καιρό θα κάνει τον πρώτο μήνα του χρόνου.
Ο υπολογισμός των μηνών για τις καιρικές προβλέψεις αρχίζει καθώς προανάφερα από την εμφάνιση του ογδόου φεγγαριού. Αυτό συνεπάγεται από τις κινήσεις της Σελήνης και όχι μόνο. Αρκετοί καιροσκόποι αρχίζουν από διάφορες ημερομηνίες, όπως την 20 Ιούλη, αρχές Αυγούστου κ.α.
Αυτές είναι λανθασμένες προβλέψεις, διότι τις ημερομηνίες τις όρισε ο άνθρωπος ενώ οι κινήσεις της Σελήνης είναι ένα φυσικό φαινόμενο και όπως γνωρίζουμε η Σελήνη επηρεάζει κατά μεγάλο ποσοστό τις καιρικές συνθήκες. Στην Ηλεία (Πελοπόννησος) ο καιρός της πρώτης Αυγούστου αντιστοιχεί για τον καιρό που θα κάνει το μήνα Αύγουστο.
Η δεύτερη μέρα του Αυγούστου αντιστοιχεί για το Σεπτέμβριο και ούτω καθεξής. Στη Λέσβο αρχίζουν τις παρατηρήσεις και προβλέψεις του καιρού από τις 26 Ιουλίου ως τις 6 Αυγούστου. Στα Κύθηρα αρχίζουν από τις 20 Ιουλίου γιορτή του Προφήτη Ηλία. Στον Πόντο μετρούν τις πρώτες ημέρες του Γενάρη. Οι παρατηρήσεις του καιρού της 1ης Γενάρη αφορούν τη πρόβλεψη του Γενάρη και ούτω καθεξής. Σε άλλα μέρη της χώρας η πρόβλεψη του καιρού άρχιζε σε διαφορετικές ημερομηνίες.
Σε αρκετές περιοχές υπάρχει η αντίληψη, ότι οι μέρες αυτές είναι αποφράδες όπως οι δρίμες. Κατά συνέπεια τις ημέρες των Μερομήνιων απαγορεύονται οι εργασίες. Πίστευαν ότι αν τις ημέρες εκείνες ο ξυλουργός έκοβε ξύλα, η ξυλεία θα σάπιζε. Αν οι νοικοκυρές έπλυναν τα ρούχα τότε αυτά θα φθειρόταν πολύ γρήγορα.
Πρόσεχαν πολύ τη κάθε εκδήλωση τους. Δεν έκαναν γάμους και προξενιά τις ημέρες των Μερομήνιων διότι πίστευαν ότι οι γάμοι θα διαλυόταν και τα προξενιά θα χαλούσαν. Οι γυναίκες δεν λούζονταν την νύκτα και δεν έβγαιναν έξω από το σπίτι.
Τα Μερομήνια βασίζονται σε παμπάλαιες αντιλήψεις των αρχαίων που πίστευαν ότι τα ουράνια σώματα επηρεάζουν την ατμόσφαιρα της γης. Ειδικά εκείνοι που μετρούσαν τα Μερομήνια από τις 20 Ιουλίου πίστευαν ότι τότε γίνεται η εμφάνιση του Αστερισμού του Κυνός.

Η ουράνια σφαίρα.
Με το βέλος σημειώνεται ο αστερισμός του Κυνός Ο Αστερισμός αυτός ήταν προσφιλής στους Αστρολόγους και στους Μάγους για μαντικές παρατηρήσεις. Ταυτίζεται η αρχή των Μερομήνιων με τη γιορτή του Προφήτη Ηλία διότι πίστευαν ότι ο Προφήτης Ηλίας ήταν κύριος της βροχής και των μετεωρολογικών φαινομένων.
Ο ήλιος, το φεγγάρι, η παρουσία κομητών, η πούλια και ο ουρανός γενικότερα, αποτέλεσαν τους καθοδηγητές όχι μόνο των ναυτικών, αλλά και των στεριανών. Οι παλιοί γεωργοί, που δεν είχαν ούτε γνώση της επιστήμης της Μετεωρολογίας, ούτε τη βοήθεια των γεωπόνων, αλλά και ο απλός λαός γενικότερα, βασιζόταν σε σημεία του ουρανού για να προβλέψει τις εκδηλώσεις των καιρικών φαινομένων και να προγραμματίσει τις διάφορες εργασίες του, γεωργικές, οικιακές, ναυτικές, κ.λ.π. .
Λαϊκή Μετεωρολογία
Ας δούμε μια καταγραφή σημαντικών σημείων που εξέταζε ο λαός για να προβλέψει τον καιρό. Υπάρχουν τρεις περίοδοι πρόβλεψης, η μακροπρόθεσμη, η μεσοπρόθεσμη και η βραχυπρόθεσμη. Για την μακροπρόθεσμη πρόβλεψη χρησιμοποιούσε τα μερομήνια, για τη μεσοπρόθεσμη τ’ άστρα, ιδίως το φεγγάρι και για βραχυπρόθεσμη τα ζώα, τα πουλιά και τα έντομα.
Ήλιος
– Όταν ο ήλιος ανατέλλει λαμπρός, η μέρα θα είναι αίθρια.
– Όταν λάμπει όλη την μέρα χωρίς καμία κηλίδα, και την επομένη θα υπάρχει καλοκαιρία.
– Άσπρος ήλιος, μαύρη μέρα.
– Όταν ο ήλιος ανατέλλει άσπρος και θαμπός, έρχεται σκοτεινιά ή βροχή.
– Ήλιος που ανατέλλει θαμπός και οι ακτίνες του σκίζονται (σκορπίζονται) άλλες προς Βορρά και άλλες προς Νότο, προμηνύει βροχή ή άνεμο.
– Ήλιος που ανατέλλει με πυκνό κύκλο γύρω του, αλλά που όσο περνάει η ώρα ο κύκλος διαλύεται, προμηνύει καλοκαιρία.
– Του ήλιου κύκλος άνεμος, του φεγγαριού βρεχάμενος.
– Ήλιος που δύει σε κόκκινο ουρανό, προμηνύει άνεμο.
– Ήλιος που δύει σε πορτοκαλόχρωμο ουρανό χωρίς σύννεφα, προμηνύει καλοκαιρία.
– Ήλιος που δύει τον χειμώνα σε χρώμα ώχρας, προμηνύει καλοκαιρία.
– Ήλιος που δύει με σύννεφα παχιά και χαλκόχρωμα προς το μέρος της Ανατολής, προμηνύει βροχή.
– Του ήλιου ποδάρια ή σορόκο ή μαϊστραλιά.
– Ήλιος ποδαράτος, αγέρας φουρτουνάτος.
– Ήλιος με ποδάρια, όστριες και μαϊστράλια.
– Ήλιος που ακτινοβολεί ανάμεσα απ’ τα σύννεφα κατά τη Δύση του λέγεται πως «έχει πόδια» και προμηνύει άνεμο με κακοκαιρία. Το ίδιο προμηνύει, εάν «έχει πόδια» μετά την ανατολή του.
– Ήλιος που καίει πολύ προμηνύει βροχή.
– Κόκκινη ανατολή, κατουρημένη δύση.
– Μικρό στέμμα γύρω από τον ήλιο, προμηνύει πιθανή βροχή.
– Μεγάλο στέμμα γύρω του, διώχνει την βροχή.
– Ο χειμωνιάτικος ήλιος με πολύ κρύο, λέγεται «ήλιος με δόντια».
– Όταν υπάρχει συννεφόκαμα (ήλιος που καίει κρυμμένος πίσω από σύννεφα), θα βρέξει.
– Όταν ο ήλιος ανατέλλει (συνήθως τρέμοντας) μέσα σε κόκκινο σύννεφο, θα βρέξει την ίδια μέρα ή τις επόμενες.
– Ήλιος που ανατέλλει μέσα σε σύννεφα σαν σπαθιά προμηνύει σύντομα βροχή.
– Όταν γύρω απ΄ τον ήλιο υπάρχει μαύρος κύκλος αρκετά φαρδύς, έρχεται θύελλα. — Όταν υπάρχουν δύο κύκλοι τέτοιοι, η θύελλα θα είναι σφοδρότερη.
– Ήλιος με μαύρες κηλίδες προμηνύει βροχή. Με κηλίδες κόκκινες, αέρα. Με μαύρες και κόκκινες ταυτόχρονα, και βροχή και αέρα.
– Όταν οι ακτίνες του ήλιου στη δύση του ή στην ανατολή του είναι συγκεντρωμένες σε μία μόνο φωτεινή δέσμη, θα βρέξει.
– Όταν πριν απ΄ την ανατολή του ήλιου υπάρχει ένα μικρό σύννεφο πάνω από τον ορίζοντα και ο ήλιος ανατέλλει χωρίς ακτίνες, θα βρέξει πολύ.
– Ήλιος που ανατέλλει ή δύει ζεστός με κόκκινες ακτίνες προμηνύει πολυήμερους ανέμους.
– Όταν στην ανατολή ή στην δύση του ήλιου υπάρχουν κοκκινωπά σύννεφα προς τα βόρεια και προς τα νότια, έρχεται οπωσδήποτε κακοκαιρία. Όταν υπάρχουν μόνο προς τα βόρεια, έρχεται βόρειος άνεμος. Όταν υπάρχουν μόνο προς τα νότια, έρχεται νότιος άνεμος με πιθανή βροχή.
– Όταν μετά από μια βροχερή ημέρα μαυριδερά σύννεφα καλύπτουν τον ήλιο στην δύση του και οι ακτίνες του σκορπίζονται άτακτα γύρω απ’ τα σύννεφα, θα βρέξει και την επομένη.
– Όταν οι ακτίνες του ήλιου λάμπουν θαμπά, όπως τότε που γίνεται έκλειψη ηλίου, θα βρέξει.
– Όταν, πριν ανατείλει ο ήλιος, οι ακτίνες του είναι σκοτεινές, έρχεται άνεμος και βροχή. Όταν είναι πολύ σκοτεινές, θα βρέξει οπωσδήποτε. Όταν δεν είναι σκοτεινές, αλλά καλύπτονται απλώς από ελαφρό πέπλο από σύννεφα, θα έρθει άνεμος.
– Αντήλιο (σχηματισμός δεύτερου ήλιου, οφειλόμενος σε αντανάκλαση του ηλιακού δίσκου στα σύννεφα): όταν σχηματιστούν δύο αντήλια και ταυτόχρονα αλώνι γύρω από τον ήλιο, θα βρέξει σύντομα.
Κομήτης
– Η εμφάνιση ενός κομήτη γενικώς προμηνύει ξηρασία και χειμώνα ψυχρό με ανεμοταραχές.
– Εάν εμφανιστούν πολλοί, η χρονιά θα υπάρχει μεγάλη ανομβρία.
– Όταν ο κομήτης αργήσει να διαλυθεί, περιμένουμε παρετεταμένη ξηρασία.

Ουρανός
– Όταν πριν απ’ την ανατολή του ήλιου ο ουρανός είναι κόκκινος και χάσει το χρώμα αυτό, όταν ανατείλει ο ήλιος, θα βρέξει.
– Όταν το πρωί είναι κόκκινος ή κίτρινος, θα βρέξει με άνεμο.
– Όταν στη δύση του ήλιου είναι ροζ, προμηνύει καλοκαιρία.
– Όταν στην δύση του ήλιου είναι σκοτεινός και θολός, προμηνύει άνεμο.
– Όταν στη δύση του ηλίου είναι βαθυκόκκινος, προμηνύει ανεμόβροχο.
– Όταν στη δύση του ήλιου είναι λαμπρά κίτρινος, προμηνύει άνεμο.
– Όταν στη δύση του ήλιου είναι αμυδρά κίτρινος, προμηνύει βροχή.
– Όταν σε μια ζεστή μέρα μαυρίσει προς την ανατολή η τη δύση του ήλιου, έρχεται άνεμος.
– Υπερβολικά διαυγής ουρανός προμηνύει βροχή.
– Όταν μετά από θύελλα εμφανιστεί «φρύδι» (κυανόχρωμο τμήμα του ουρανού στο βάθος του ορίζοντα), έρχεται νηνεμία.
– Άστρα τον χειμώνα, σύννεφα το καλοκαίρι.
Πούλια
– Η ανατολή της (τέλος Μαΐου) δηλώνει αρχή καλοκαιριού.
– Η δύση της (πρώτο 15ήμερο Νοεμβρίου) αρχή χειμώνα.
– Πούλια πλακωμένη σπέρνει, όστρια καμωμένη.
– Τον καιρό που κάνει, όταν δύει, θα τον κάνει επί σαράντα μέρες.
– Όταν δύσει με καλοκαιρία, ο χειμώνας θα είναι ήπιος.
– Η Πούλια βασιλεύοντας και πίσω παραγγέλνοντας, «Μήτε τσοπάνος στο βουνό μήτε ζευγάς στον κάμπο».
Το Φεγγάρι
Το φεγγάρι κατά τη διάρκεια ενός μήνα περνά από τέσσερις φάσεις (1ο, 2ο, 3ο και 4ο τέταρτο). Ανάλογα λοιπόν με τι καιρό θα «μπει» σε καθένα από τις περιόδους, τον ίδιο καιρό θα έχει μέχρι να αλλάξει το τέταρτο.
– Ξάπλα το φεγγάρι, όρθιος ο καραβοκύρης.
– Όρθιο το φεγγάρι, ξάπλα ο καραβοκύρης.
– Όρθό φεγγάρι, δίπλα ο ναύτης. (Όταν το φεγγάρι εμφανίζεται πλαγιαστό, έρχεται κακοκαιρία. Και αντίστροφα).
– Φεγγάρι θαμπό και με άκρες όχι ευκρινείς αλλά στρογγυλεμένες προμηνύει βροχή.
– Όταν οι δύο άκρες του φεγγαριού κρατάνε κατακόρυφη στάση χωρίς καμία κλίση, ίσως βρέξει.
– Όταν το φεγγάρι παραμένει κατακόρυφο επί τέσσερις ημέρες, έρχεται θύελλα.
– Όταν την τρίτη ημέρα του νέου φεγγαριού το περιβάλει κύκλος κοκκινωπός, έρχεται μεγάλη θύελλα.
– Κύκλον έχει το φεγγάρι; Για βροχή για ανεμοζάλη.
– Όταν το φεγγάρι αποβραδίς περιβάλλεται από έντονα θαμπό κύκλο, την επομένη θα έχει πυκνή συννεφιά ή θα βρέξει.
– Όταν ο έντονα θαμπός αυτός κύκλος συνοδεύεται από άνεμο, έρχεται κακοκαιρία.
– Μικρό στέμμα (κύκλος) γύρω απ’ το φεγγάρι προμηνύει βροχή.
– Όταν ο κύκλος που περιβάλλει το φεγγάρι είναι ανοικτός σε ένα σημείο, από εκεί θα έρθει άνεμος.
– Μεγάλο στέμμα (κύκλος) γύρω απ’ το φεγγάρι απομακρύνει τη βροχή.
– Όταν το φεγγάρι την άνοιξη έχει χρώμα πυρόξανθο, οι παγετοί είναι πιθανοί τη νύχτα.
– Όταν οι άκρες του νέου φεγγαριού την τρίτη ημέρα είναι λεπτές και καθαρές, έρχεται καλοκαιρία.
– Όταν οι άκρες του νέου φεγγαριού την τρίτη ημέρα είναι λεπτές αλλά κοκκινωπές, έρχεται άνεμος.
– Όταν το γεμάτο φεγγάρι έχει καθαρό φως, θα υπάρχει πολύ καλός καιρός. Όταν είναι κατακόκκινο, έρχεται άνεμος. Όταν υπάρχουν μαύρες κηλίδες, θα βρέξει.
– Όταν γύρω απ’ το φεγγάρι υπάρχει μια άλως (αλώνι, κύκλος, στέμμα), έρχεται άνεμος ή καλοκαιρία. Άνεμος, εάν η άλως έχει ρήγματα. Καλοκαιρία, εάν η άλως σβήνει ομαλά προς την έξω περιφέρεια της.
– Όταν γύρω απ’ το φεγγάρι υπάρχουν δύο άλω (αλώνια), έρχεται θύελλα. Όταν υπάρχουν τρεις, η κακοκαιρία θα είναι ακόμα σφοδρότερη. Και όσο πιο μαύρες είναι η άλω και με πιο πολλά πήγματα, τόσο σφοδρότερη η κακοκαιρία.
– Όταν το φεγγάρι έχει αλώνι, προμηνύει αλλαγή του καιρού.
– Βρεμένο γύρισμα (χάση), αμπαριού γέμισμα.
– Φεγγάρι κόκκινο προμηνύει κακή σοδειά.
– Όταν το φεγγάρι πιαστεί ανάσκελα (ανατέλλει σαν νέο φεγγάρι, πλαγιαστό), θα υπάρχει δροσιά σε όλο τον σεληνιακό μήνα.
– Όταν το νέο φεγγάρι είναι σκοτεινό, θα βρέξει. Όταν είναι κόκκινο, θα έρθει άνεμος. Όταν είναι μαύρο ή πράσινο και παχύ, θα βρέξει και θα κάνει κρύο. Όταν είναι θαμπό και με πούσι, έρχεται κακοκαιρία.
– Όπως θα πιαστεί (ανατείλει) το νέο φεγγάρι, έτσι (με τέτοιο καιρό) θα πάει όλος ο σεληνιακός μήνας.
– Όταν το νέο φεγγάρι έχει τις άκρες του στραμμένες προς Βορρά, θα επικρατήσουν βοριάδες. Όταν προς Νότο, νοτιάδες.
– Όταν το νέο φεγγάρι γέρνει προς τα πίσω, θα επικρατήσουν νοτιάδες. Όταν προς τα εμπρός, βοριάδες.
– Όταν το νέο φεγγάρι σκεπάζεται με ομίχλη, θα έρθει άνεμος.
– Κόκκινο φεγγάρι, βάλε γέννημα στο πιθάρι. (κακοκαιρία).
Τα ζώα
Η συγκεκριμένη μέθοδος προέρχεται πιο πολύ μέσω της εμπειρίας και της επαφής με τη φύση. Παλιά οι άνθρωποι ζούσαν κυριολεκτικά στην φύση αφού εκεί ήταν τα χωράφια τους με αποτέλεσμα να μην πηγαίνουν για μέρες σπίτι τους και είχε σαν επακόλουθο να αναπτυσσόταν μια ιδιαίτερη σχέση με τα στοιχεία τις φύσης. Έτσι λοιπόν, ανάλογα με το άκουσμα του κελαηδίσματος συγκεκριμένων πουλιών κατάφερναν να διαπιστώσουν τι καιρό θα κάνει τις αμέσως επόμενες ημέρες.
Οι τσοπάνηδες μάλιστα την πρωταυγουστιά έχουν και τη «σκυλομαντεία». Σηκώνονται πολύ πρωί, βαθιά σχεδόν χαράματα, και κοιτάζουν τα σκυλιά πως κοιμούνται. Κι αν αυτά κοιμούνται ξάπλα με τεντωμένα τα πόδια, λένε: «Καλοχειμωνιά θα ’χουμε και γλυκοκαιριά». Αν δούνε όμως πως αυτά κοιμούνται μαζεμένα, κουλουριασμένα με το κεφάλι χωμένο στα πόδια τους, τους ακούς να λένε: «κακοχειμωνιά θα ’χουμε φέτος, κακοχειμωνιά με χιόνια και παγοβροχιές».
– Κόκκορας που λαλεί παράκαιρα (πρόωρα) προλέγει αλλαγή καιρού.
– Όταν η γάτα στο παραγώνι νίβεται κατά την όστρια θα έρθει χειμώνας (βροχή), κατά τον βοριά- κρύα και κατά τον μαΐστρο χαλαζόκαιρος.
– Όταν το γουρούνι, οι γίδες, τα μαρτίνια ή και τα πρόβατα της στάνης χοροπηδάνε, σημαίνει αλλαξοκαιριά, (συνήθως βροχή).
– Σαν ουρλιάζουν τα τσακάλια όξω από το χωριό από βραδύς θα έρθει βαρυχειμωνιά.
– Όταν τα καρκαρέλια λαλάνε πάνω από τα δένδρα, προμηνάνε βροχή.
– Σκάρισμα μηρμηγκοφωλιάς σε λιακάδες το φθινόπωρο, προμηνάει πολύμερη βαρυχειμωνιά.
– Αράχνες (ιστοί) που ανεμίζονται στον αέρα, μηνάνε κακοκαιρία.
– Σφήκες που σκαρίζουν μες το σπίτι πέφτοντας από τις χαραμάδες της σκεπής προμηνάνε χειμώνα.
– Όταν τα χελιδόνια πετούν χαμηλά θα βρέξει.
– Όταν τα παπιά, οι χήνες και κότες φτερουγάνε δίχως λόγο τότε θα βρέξει.
– Όταν σκούζει ο Γούβης για νερό, θα βρέξει κι όταν σκούζει η Κουκουβάγια θα έχουμε ξέρα.
– Σαν βγαίνουν τα καβούρια από τα λαγκάδια, προμηνύουν βροχή.
– Τα χέλια σαν βγαίνουν στην στεριά φοβούνται βροχή.
– Όταν τσιμπάνε οι μυίγες θα βρέξει.
– Όταν χορεύουν τα γουρούνια τότε θα βρέξει.
– Τα πολλά βελανίδια δηλώνουν κακοχειμωνιά
– Αν τα έλατα είναι πολύ φορτωμένα με κουκουνάρια, θα έχουμε βαρυχειμωνιά.
– Αν το σκυλί ψάχνει να βρει τόπο για να προφυλαχθεί, σημαίνει ότι θα έχουμε βαρυχειμωνιά.
– Αν εμφανισθούν πρόωρα αποδημητικά πουλιά, σημαίνει ότι θα έχουμε βαρυχειμωνιά.
ΠΗΓΕΣ
(- Λαμνάτος Βασίλης, «Οι μήνες στην αγροτική και ποιμενική ζωή του λαού μας», Αθήνα 1982.
– Ψυχογιός Ντίνος, «Ηλειακά», διάφορα περιοδικά, Λεχαινά Ηλείας.
– Παπαρηγόπουλος Πάνος, «Λαογραφικά Καλαβρύτων», Αθήνα 1979.
– Παπανικολάου Κώστας, «Ομφάλιος Λώρος», Πάτρα 1987.
– Κριμπάς Πάνος, «Μνήμες- Ιστορικολαογραφικά Πολιανής Μεσσηνίας», Αθήνα 1986.
– «Μεγάλη Πελοποννησιακή Εγκυκλοπαίδεια», εκδόσεις Κολοκοτρώνης, 1958.
– Παπαδόπουλος Σωτήριος, «Κούβελα Τριφυλίας»,Αθήνα 1997.
– Λεωνίδας Αναγνωστόπουλος, «Η Λαογραφία της Βυτίνας», Αθήνα 2004.
– Τουτούνης Ηλίας, συλλογές και καταγραφές ανά την Ελλάδα).
Άρθρο από το: www.antroni.gr
Πηγή:mourmoura.gr